arzuhâl

kimseye söyleme seni sevdiğimi
kimseye söyleme falanca koyun güneşini filanca yerin mutfağıyla ehlikeyf rakıları
deme kimselere uyanışları, ikramiyeleri ve tahtakale’de bir yaz günü yaptığımız vurgunları
meşru kumarlar ile resmi yalanları
mümkün renklerini birliğin aynamızdan geçen yahut kuyusun arayışını tıpatıp bilyelerin
bahsetme su kesintilerinden, duvar yıkımlarından, çocukların huysuzluğundan, gelmeyişinden miladın bahsetme
gemilerin yürüdüğünden, balinaların konuştuğundan ve benim uçtuğumdan
has olsun kalsın aramızda
bir biz bilelim

bağışlanmayı, tövbeyi kimseye söyleme ve ağlama nöbetlerini
çürümenin eşiğinde geçen kurbansal tohumları unut ağızda yuvalanan
hatırlatma virana seçilmiş şen obaları çorak günlerinde akışkan şehrin
affetme, içinde kurut kinini
gül yapraklarını al, deve tabanlarını da
kitapları yırt, sevgiye dönüşmeyen bilgiyi
bilgeye dönmeyen hevesi unut
biletsizliğinden yakalanırsan eğer bir gün
konuşma sakın dilini yut
has olsun kalsın aramızda
umut olacak elbet bir gün bize yurt

söyleme kimselere yürüdüğünü izbende gülüşle
emekliyor sansınlar bırak iriniyle merakın
kabuğundan güzel ev mi var kaplumbağanın
deme kimselere süreksizliğine rağmen yağmurun şiirler yazdığını ıslanma hevesi uğruna
saklandığın yuvaları, giyindiğin ayıpları
deme yaramaz ümidi, deme kanatılarak tekraren dinlenen şarkıları
sehven aşkları, resen ayaklanmaları
koyver lal sansınlar, bekle hayvana saysınlar
geçer endişe durulur dalga
kabuğundan uzar toy tosbağa ve ininden çıkar bir gün bilinç aslan
has olsun kalsın aramızda
yaşamaktan sakınma yarının bugünleri var

kimselere anlatma kendimi öldürmek istediğim kışları
tuz bastığımı yarama ve dermanı derde değiştiğimi
yaprağın döküldüğünü, toprağın beklediğini
anlatma onlara bahçede baharın da olduğunu
dönülen sigaraları sakla, yutulan hapları ve yiyilen haltları
karanlık düşünceleri, korku iklimlerini
beni sakla, seni de sığınığı olduğumuz kalelerle
doğmuş olmaktır felaket ta inatçıl kervanlara
gidiyorum deme hâline insanın yorgunluk rüyasıdır ahir zaman
suyun feryadı şelaleyi içermesi
karşılaşma sevinçleri heybemizden bir bir dökülen kaybolduğumuz orman muhtıralarına
gökkuşağıdır kırılganlığımız unutma
has olsun kalsın aramızda
düşmüştür elbet kollayan güneş
bir çocuk masalı sayılarak gözyaşlarımız üstüne gurbet düşleri çizilerek

deme işte kimselere kendimle konuştuğumu
en önemlisi kimseye söyleme seni sevdiğimi

kağıda bırakılan su

Cohen çalıyor radyoda, Leonard Cohen, ortasındayız Şubat’ın, Famous Blue Raincoat. Rüzgar esmiyor ve yaprak kımıldamıyor, ama üşüyorum, çok üşüyorum, tir tir titremenin eşiğinden dönerek üşüyorum hem de. Yatağımda uzanmış daha önce inandığım şimdiyse uğrunda kılını kıpırdatmayacağım şeylerin neler olduğunu düşünüyorum. Oysa şey demeyi sevmiyordum mesela manası üzerinde uzlaşılmış herhangi bir kelimeyle adlandırıp öldürebilecekken yaşadığım duyguları. Bir kere demiş bulundum fakat. Dilimi kıpırdatmayacak, demeye de devam edeceğim, kime ne! Şey, şey, şey! Umursamazlık, unutkanlık ve de sabırsızlık çöktüğünden beri epeydir üzerime kısa süre düşünüp kafamdan savuşturuyorum onları. Şeyleri. Kaynasın, fokurdasınlar mı istiyorum demek ki? Kim bilir, belki.. Çıkmasın, gün ışığı görmesin istenilen olduğu kadar çıksın, yakalansın istenilendir de Şey. Bilmeni isterim ki, diyor Cohen, düşmanın uyuyor. Şey uyuyandır belki de, uyurken homurdanan; apansız çığlıklar atan da biraz hani ormanlarında insanın.

Daha önce inandıklarıma şimdiyse kılımı kıpırdatmayacağım dedim. Üzülmüyorum değiştiğime, çün daha önce savaştığım şeylere gelene kadar tam tersi yahut daha başka alakasız şeyler için de savaştığım bilgisine sahibim. İnsan yalanı eşine, dostuna yahut sevmediği birilerine söyler; asla kendine değil. Ya da yalnızca kendine mi söyler? Nedir kendi? Ne demek sevmediği insanlara söyler? Kendi dediğimiz sevmediği yanı mıdır insanın öyleyse? Peki ya, çevreyi yalanla avutmuşsak doğru mudur kalan payımıza yoksa yalanın en afilisi, en kudretlisi mi? Her şeyi başlatan o büyülü biçare yalan. Varlığı öldüren, varlığı doğuran. Ölmeyeceğim şiarıyla olmayacağım inatçılığı. Artık yaşamayacak çiçek olacaksın günün birinde, doğru; ölmeyecek topallayacaksın ansızın saklambaç durmalarında yahut bir telaş söbe koşmasında; evet bu da doğru. Bütün aynalar çirkinliği imliyorsa demektir ki gösteren değil gösterilendir güzellikten mahrum olan. Ambalajlar oynak, içeriktir mahvolmuş. Dürüst beden, inkarcı ruh. Belli, acı çekmek istiyorum bu gece. Neyin suçluluğu bu? Suç arınmayı da getirir bir zaman. Uslanmayı. Durulmayı. Neyin özlemi, niçin arzuyla dolup taşar kişi felaketine? Taşar mı ya da koşa koşa? Sibirya’da bir soğuk akşamda idam mangası önünden affedilme müjdesi ümidi mi saklıdır yoksa kıl payı her taşkınlıkta; yırtmanın sevincine iştah, hayatta kalmanın hazzına yutkunmak? İyi olup olmadığını öğrenmek için yazıyorum sana, diyor Leonard şarkıda. Cümlenin altına gireyim: İyi olup olmadığımı anlamak için yazıyorum her ne yazıyorsam sanırım ben de. İnsanın kendi kendinin hatrını sormasıdır yazmak bir bakıma; kağıtla dost kalemle yoldaş olmak, uzanıp kendi yanaklarından öpme bilgisi hani.

Neden cezaya hevesliyim ki böyle? Melankoli varoluşuma zincirli mutluluk kaynaklarımdan biri mi? Kaçınılmaz yazgım mı hayatta kalma isteği kadar? Öyleyse daha farklı noktalarımdan vurmalıyım acıtmak için kendimi. Sokak sessiz, köpekler havlamıyor, oda zifiri. Gecenin sonuna mı yoksa başına mı bu yolculuk? Sorular, ca’nım sorular. Cevaplar ilgilendirmiyor çoğu zaman sanırım beni, sormanın ihtimallerle dolu oyunbazlığı kadar. Çünkü eve dönmektir cevap bir bakıma, sormak dünyaya yürümek. Kabullenmek ve meydan okumak. Kimse istemez şölen ateşinin başından ayrılıp dört duvarın tecridine maruz kalmayı, kimse istemez okyanusun dışında hayat düşünden uzaklaşıp uykuların korunaksızlığına dalmayı. İster mi yoksa? Ben istemem. Diye sanıyorum. Bir yenidoğan bebeğin merakıyım dünyaya ortasında gecenin, karşılaşmanın heyecanı belki krallar ve kraliçelerle bilmezden evvel tebaayı. Diye sanıyorum. Yeni taktırdığım karartma perdesine bakarken içeri sızamayan ışıklardan bana aldığın nordik kazağı hatırlıyorum. Sana ne diyebilirim katilim, diyor Leonard karanlığın içinden. 

Bilirsin, severim kurmacayı; vazgeçemedim oyunlardan, bulutlardan manalar uydurmayı falan, varacağım noktayı önceden söyleyip gözlerimi kapayarak oraya yürümeyi filan. Giderken çalışmak kamplarına İstanbul’u bir başka şehir sayıp yahut o şehirde avarelik etmeyi, mesela akşam üstü dansla geçtiğimi sokaklarından Barcelona’nın yahut gündüz sıcağında sırtımı verip duvara yudumlamak kahvemi Floransa’da. Bakarken duran meydanlarda akan insanlara. Çoğu zaman haddi varmış gibi davranılsa da yoktur yaşı oyunun. Asla yetişkin değildir düş. Doğmak ve ölmekten daha çocuk, daha ciddi bir eğlence tanımıyorum. İşte yine bir oyundayım; bu gece acı çekilecek ve bitecek! Aldığın kazağı değil de, almadığın kazakları hatırlamaya çalışıyorum. 

Bir dünya suçluluk atıyorum üzerine, ki tek başıma kefaretini ödeyemiyorum yaşamak ağrısının, azıcık da sen yargılan. Biliyorsun ben bir tahta sırayım kafana esince gelip oturabileceğin. Gitmiyor ve hep bekliyor oluşluğumla ilgili merhemim. Küçük evinizi çölün derinliklerine inşa ettiğinizi duydum, diyor Leo. Bir sigarayı yakmayı düşlüyorum, gözlerimi kapıyorum: Kısık ışık, dağılmış masayı topluyorsun, biraz tütün sarıp kağıda, buzsuz bir kadeh Jameson içerken görüyorum kendimi. Yaz akşamının ferahlığı, balkonda martının şapşallığı. Suyun ısrarı, kirin direnci, çatal bıçak sesleri. Bir ağaç olduğunu varsayıyorum senin; dallarında çocuğun büyüme ürküsü, saçlarında incir sesleri yahut kuşların umutlanması göçe gövdende. Köklerine doğru uzanışına bayılıyorum boynunun. Eylem istemiyorum şu an, hayal istiyorum; çünkü sen geçmişsin, dünün hayaletleri ıskartaya çıkartır şimdiyi: kaderdir bu ve keder. Kimse görmesin istediği için mi yoksa kimse görmediği için mi kentlerden çöllere revan olur insan öylece? Sanırım seni özlüyorum, diye inliyor radyoda Cohen.

– Neden böyle ıssızda evin babaanne? 

– Beni daha iyi görebilsinler diye, daha iyi duysun daha iyi anlasınlar diye.

Soyutlamayı, yamultmayı ve aşırı yorumlamayı seviyorum; al bize yeni bir oyun daha, düşünce legoları: Birileri birilerinden kaçıyor olmalı, çölün derinlerinde yaşayacak kadar neyden utanmış olmalılar ki, diye düşünüyorum. İnfilak etmiş zihin, kaçırılmış göz, mühürlenmiş dudak. Yanmış yürek kokusu… İyi ki yüreğim yok benim, olsa çöle benzerdi ve geniş olurdu. Dayanıklı olurdu acıya, insana, soğuğa ve dalgaya, ama ben tahta sırayım, yok zaten dayanmamak gibi seçeneğim. Ona göre yapıldım. Gidenler değil de bu yüzden gelenler ilgilendiriyor beni.

@thelastfunnygod on inst

Kutsal Şarkılarını Arayanların Anlatısıdır

 

Yalanlardan riyalardan, olanlardan olmayanlardan,
gelenlerden gidenlerden ve hiç gelmeyenlerden, gelmeyeceği bilindiği halde yine de beklenilenlerden, hezeyanlardan ve heyecanlardan, soyutlardan somutlardan nesnelerden öznelerden, mucizelerden sıradanlıklardan, kuruntulardan ve kurmacalardan – biz. biz bir avuç zebercet sürüsüydük – sıkılmıştık.

Aslında,- bunu sonradan, yani birbirimizi yaralarımızla bulmamızın ardından fark edip, kabullenecektik ki,- kendi yalanlarımızdan da bunalmıştık, hatta kendi doğrularımızdan da. Kendimize ve çevremize söylediğimiz yalanlar ve doğrular, kendimize ve çevremize söyleyemediğimiz doğrular ve yalanlar bizi kemirmiş, paramparça ediyordu. Mahvoluşa doğru sürükleniyor, bir girdap olmuş yakınımızdaki canlı cansız her şeyi,- oysa bu durumdan kaçınıyorduk da,- içimize alıyor, kendimizle birlikte savuruyorduk. İnciniyor, incitiyor, inciniyor, incitildikçe daha çok incitiyor, incittikçe incitilmenin korkusundan vahşileşiyor -bu yakıcı tadı aşırı iyi bildiğimizden- daha çok incitiyorduk. Bu gidişatsa nasıl durur, bilmiyorduk. Sezgilerimiz, hislerimiz ve sağduyumuz telafisi mümkün olmayacak derecede köreldiğinden, hiç ama hiç bilmiyorduk. Kapanmıştık.

İşte her birimiz, birbirimizden habersiz, çünkü tanışmıyorduk, ayrı ayrı, özgül ağırlığımızın farkına varılmadığını ve esas kıymetimizin verilmediğini düşünüp, bunların kederini duyumsamış,- aslında bunu da tanışmamızdan sonra fark edip, itiraf edecek ve yüzleşecektik ki hepimiz sesimizin daha işitilir olduğu ve saygı duyulduğumuz bir yerde bulunmak için uzaklaşıyorduk. Kimimiz motor kimimiz uçak ve kamyonla ve hatta ayakla, yalın ayakla uzak noktalardan, benzeri hisler tenceresinde yoğrulmuş kişiler olarak, bura doğru yola revan olmuştuk. Umduğumuz bir şeyler elbette vardı, fakat kesin olan tek şey: Mevcut olduğumuz yerlerde artık mevcut olmak istemeyişimizdi. Şükür birbirimizi bulmuştuk. Ortak noktaları olan bizler özlerimize iyi gelmiş, şifa olmuştuk. Varıp durduğumuz yerde birimiz birimizi düşerken kaldırmış, birimiz birimizin ızdırabını dağıtmış, birimiz de birimizin aktarması gereken fazlasına kuyu olmuştuk mesela. Hatta bazılarımız, yaşadıkları onca kötücül deneyime rağmen merhametleri ve sevgileri öyle yoğunlardı ki, üstlerine olmadığı halde bazılarımızın yaralarını kendi yaraları bilmiş, elemin dindirilmesi namına kendi ruhlarından oluk oluk kanlar sızdırmıştı. Biz. Biz bir şekilde yolları kesişmiş yedi, benle beraber sekiz kişiydik. Başkasıyla ortak bir ritim bulacağımızdan umutsuz ve habersiz kendi şarkımızı arıyorduk. Hayat şarkımızı.

Birbirimizi tanımamız, birbirimize açılmamız, nehir olup akmamız veya yatak olup ağırlamamız kâh hızlı kâh yavaş oldu. Zaman geçti, kum döndü, çan vurdu, çiçek açtı. Günler doğurduk, geceler batırdık; hatta kimi zaman güneşi orada o mavi gökte bir çiviye tutturulmuş duvar saati misali öylece asılı bıraktığımız da oldu. Ve dolunayı ve hilali ve dalgaları yükseltip indirdik, yükseltip indirdik; karşılıklı smileyler alıp smileyler verdik; mesela esrarı aralayıp, sözgelimi uçuşu hatırladık, örneğin sırra yaklaştık; öyle an oldu ki bitimsiz şefkatten, yoğun dayanışmadan ve taşkın neşeden öleyazdık.

Bir gün “Bizim neden itirazımız vardı da, ülkemiz yok? Üniformalar ruhsuzdu, kıyafetsizliğimiz olsun, lakin neden bir bayrağımız ve şarkımız yok? ” dedik. Sonra koptuğumuz yerden kopup, vardığımız yerden de koptuk ve kendimize bu kaya parçasını seçip üstüne kurulduk. Bayrağımızı sarıdan ki sarı eski kararsızlığımızdan sıyrılıp artık kararlı oluşumuzu; kırmızıdan ki kırmızı yoğun yaşamak tutkumuzu ve siyahtan ki siyah sessiz, soylu ve derunî başkaldırımızı anlatacaktı, oluşturduk ve oraya diktik. Biz. Biz bir şekilde yolları kesişmiş yedi, benle beraber sekiz kişiydik.

Sıra şarkımızı bulmağa gelince…

Derin bir sessizlik oluştu; kimimiz dalgaların üstünde, kimimiz güneşte ve kayalıkların arasında, hüznünde gecenin, kuytusunda ruhun ve kendi bedeninin kıvrımlarında ve kumların fısıltısında aradık durduk o şarkıyı…

Belki de parmak izleri kadar has arayışımızın kendisiydi de ritmi yaratan, bilmeden, ahengi doğuran, müziği büyüten…

Aradık, durduk.

O kutsal şarkıyı.

 

İtalyan Olmayan Bir Araştırmacı Kantinciden Dünyaya Açık ve Yamuk Mektup: Kahraman mı yoksa Terörist mi Korona?

Büyük ziyafete sezon arası veriliyor. Daha önce dünyayı gezer, yerken hiç kimseyle paylaşmayanlar şimdi aleni ağlak-gizli küstah biçimde ev hapsine zorluyor daha önce birçok olanaktan/eylemden/hazdan mahrum kalmışları. Sosyalleşme çılgınlığından izolasyon seferberliğine… U dönüşü. Dışa doğru olmuş olan içe doğru oluyor: Bim’de değil Migros’ta var talan bu yüzden. Hemen sınıfsal hasetlenmeyin; sıra Bim’e, Şok’a, A101’e de gelecek; TEDBİR yukarıdan aşağı doğru usulca ilerliyor. Kalabalık bir aşk bu, ortasından alaycı bir korona geçiyor. Eşitlikçi görünüyor, sadece düşlere dokunamıyor. Hayaller ve arzular ki, işte orada sınıf dinliyor bu virüs, okkadar da arsız değil, statüyü önemsiyor. Nasıl mı? Bir başkan yardımcısı, bi’ medyatik figür ya da bi’ kraliyet mensubu gitmiştir, gider, gidecektir; ama koltuklardan doğan ünvanlar kalıcı. Abartmayın; dehşette eşitlik sevinçlerini unutun, liberte yok fraternite yok; sadece ‘birkaç adet’ kurban alıyor korona sarsılmaz sanılmış kalelerin içinden; kişileri vuruyor, kurumları değil. Doygunluk yahut telafi öğretisi çıkmayacak devletlû ve de haşmetli ablukadan. Bilakis köşklerde, saraylarda, rezidans yahut yatlarda ya da apartman veya gecekondularda saklı tutulan açgözlülüğümüzdür, çılgınca saldırma, amansız rekabet yani maça kaldığımız yerden devam etme isteğidir (birkaç artı bir) kutularımızda kontrol etmeye çalıştığımız. Dünyanın Sonu fısıltıları yükseliyor dağ köyleri ahlakıyla bezeli kenar mahallelerden mainstream iktidar havuzlarına doğru. Tabiat intikamın alıyor deniyor ve soruyor bir teyze: Kurban olduğum Allah bu nedir?Hollywood filmlerinin yeniden uyarlamasıyız şu an. Eğlencede asla! Felakette birlik manifestoları! Değerli olan ‘sanane’ydi eskiden, kimseye hak görülmüyor imdi ‘banane.’

KOMİK! 

ÇYYÖ. ÇYYS.

Çin Yarasa Yemeden önce, Çin Yarasa Yedikten Sonra. Sanane’nin kefareti ödenmeden banane’ye yasak koymanın dayanılmaz şehveti. Evvelde şölene çağrılmayanlar karantinaya davet ediliyor. İcap eder mi? Eder. Korku bu, sefahat düşkünlüğü bunu gerektirir.

Ötekiler, alttakiler, yeraltındakiler; dünyanın bütün çirkinleri şimdilik kira-kredisi ödenmekte olan kutular(ın)akapanabilir, haşmetlilere de bulaştırmasınlar deyu sokaklardan uzak kalabilirler, lakin düşünüldüğü kadar eşitlikçiyse, didaktikse ve çarpıcıysa eğer bu virüs, köklü bir dönüşümü getirir beraberinde. Lakin iddiam görüldüğü gibi olmadığı, hakemin geriye doğru sayımında ayağa kalkan azılı boksörler misali hayata kaldığımız yerden devam edeceğimiz. Yine efendim diyecek garsonlar, yine bahşiş ihtirasına yavşakça kapı tutacak valeler, yine içinden gelmese de sahtekârcagülümseyecek AVM güvenlikçileri; şimdi ağlama vaktidir ağlayın, hep işleyecek altın kural: ‘yol belli, eğ başını usul usul yürü şimdi.’ Dönüşüm olmayacak, kendini yatağında devcileyin bir insan olarak bulmayacak hiç kimse. Kâbus değil yaşadığımız, rüyanın ta kendisi, kabus değil. Tıka basa yedik ve midemizden gırtlağımıza yükseldi asidimiz. Yanıyor göğsümüz, hırıltılı hırıltılı konuşuyoruz. Böcekliği seçtik (yahut buna düştük veya yükseldik); alt kimliğimizdir bizim Gregor Samsa, üst değil. İşte bu yüzden, sırf bu yüzden hala işliyor makine dişlileri, gümbür gümbür çalışıyor AVM’ler. Minibüsçüler, pilavcılar, getir’ciler, götürcüler. Hala çalışıyor banabi, sana iki. Batan gemiyi önce fareler terk ederdi hani? Şimdi ağlama vaktidir, ağlayın; terk edemiyor, çalışıyor halen fareler. Aman ha efendiler istiyor diye gafletine düşmeyin, ihracat okeyyyy üretim okeyyyy peki arzularını nereye koyacaksınız farelerin? Kaptanlar boy veriyor ekranlarda, lüks kamaralara verilecek büyük imtiyazların yanında kazan dairelerinde dolanan farelere de birkaç parmak bal çalacaklar elbette. Efendi de köle de biziz, bir’iz bütün’üz. Ne mi yapmalı? Nasıl mı olmalı? Bilmem, devrimci değil, isyancıyım. İsyan! – ne ayıp bir kelime. Sürüsünden mahrum kalmış da, henüz cemaatini bulmamış sıradan bir vaizim belki de. Tahlillerimiz karadır, vaazlarımız acıdır, bi düşünelim ağbiler.

Kahraman mı arıyorduk? Spartaküsler, Dantonlar, Don Kişotlar, çiçek çocuklar, 68’ler, 78’ler, Che’ler Mazlumlar, Sergenler Maradonalar daha neler daha neler. Gezi olaylarını hatırlayanlarınız var mı? Vardır. (Ben kendi sosyolojik bağlarımdan bakarım dünyaya, sen siz o onlar da kendi kahramanlarınızı koyunuz hâsılı ortaya.) Sahi nerde onurlu bir yaşam için önde yürürken göklere çıkarılan o Mehmet Ali Alabora(mız)? Unuttunuz mu? Yedirdiniz mi? Umurunuzda mıydı? Kalbiniz kurudu mu? Kurumadı. Kimine korku salan kimine ümit kapısı. Kahraman mı arıyordunuz?

Tek Çare Korona!

Hayır, Terörist bu korona!

Korona varsa çözüm var!

Korona piçleri yıldıramaz bizleri!

İşgal edip sömüren mi bu korona yoksa tanrıların izniyle fethedip fatih olan mı? Ah, kimselerin vakti yok durup çince şeyleri anlamaya. N’apcaz böyle?

Doğa geri bildirim yapıyor her zamanki gibi. Bütün ötekiler gücünü toplar ve maruz bırakıldıklarına yanıt verirler zamanla. Dengiyle ya da misliyle! İntikam soğuk, salgınsa sıcak sunulan bi yemektir. Sözgelimi Cezayir’e 1800’lerde düşürülmüş napalm, 1960’da bir yaz günü intihar bombacısına dönüşüverir Paris’te bir kafede. Bütün ezilenler kendilerini ezenler gibi olur hatta onlardan daha beter olurlar diyordu ismini hatırlamadığım bir sosyolog. Korona Milliyetçiliği. Teslim olalım, eller yukarı! Doğrudur: Ezilen doğa bize cevap veriyor; güzel oynuyor oyunu, acımıyor bizden de iyi. Kemik kıra kıra, göğüs yaka yaka, kusturta kusturta ilerliyor. İnsan-tür olarak biz ne kadar hızlıydıysak, bu virüs de öyle ve belki bizden daha kıvrak talan ediyor, kasıp kavuruyor. Tabiatın eli, doğanın Maradonası. Biz ne mi yapıyoruz? Utanmadan, özeleştiri vermeden, alttan alta ‘geçmişe sünger çekme vaktidir’ önermesiyle ulusal-küresel seferberlikler ilan ediyoruz. Her ailede, her ulusta, kısacası her toplulukta o topluluğun egemen ahlakını, kültürünü ve davranış biçimleriyle söylemlerini kabul etmeyip, nefret edenler bulunur. Yani çarpık katılanlarımız oluyor elbette bu mahcup seferberlik ittifakına. Eller ovuşturuluyor, yüzler doğruluk payıyla gülüveriyor. Sözgelimi veganlar seviniyor. 

Dua ediyorlar tanrılarına ben hayvan yemedim, ben yapmadım, benim canımı alma ey veganrab diye. İbadetlerini yerine getirmiş, bütün vecibeleri yapmışlar; ayrıcalık istemekte haklılar mı, haklılar. Dış mihrak korona’nın oyuncağı olmuş, vatan haini mi veganlar? Bir erkek bir kadın tarafından öldürülüyor seviniyor kimi kadınlar. İçleri soğuyor mu, soğuyor. Meşru mudur sevinç? Hemcinslerinin katlinde ortak olunmadıysa sızılarına, küçümsendiyse talepleri ve hürmet edilmediyse matemlerine, verilmiştir karar: Meşru. Bir öğretmen veya doktor şiddete kurban gidiyor, seviniyor doktorun azgın otoritesinde ezilip, içine atmışlar yahut rahibin kutsiliğiyle donatılmış öğretmenden cetvel yemişler çocukluğunda. Bütün yandaşlıklar ve sevinçler haklı, bütün karşıtlıklar ve zulümler haklı (!) Muzır ve şakacı doğa hep geri bildirim yapıyor. N’apıcaz böyle?

 

‘Bütün türlerin ortak özelliğidir’ derler ‘doğa ters tepki verinceye kadar genişlemek ve çoğalmak.’ Cümle başları ve özel isimler büyük harfle yazılıyor bu yüzden. Kendinden sonra gelenleri yutmak ve iyice büyümek için. İnanmıyorsanız bkz. ‘’Büyükanne senin ağzın neden bu kadar büyük?’’ Öneri mi istiyordunuz? ( Bundan sonra kaosun başlangıcını temsilen her şeyi– cümle başları hariç – küçük ve eşit yazacağız. ) Alın:

Her fikir dile gelmişse, ağızdan çıkmış yahut kâğıda dökülmüşse yayılmak için vardır. Vegan vegandünya, fare faredünyaya, dindar dindünya, goygoycu goygoydünya, femen femendünya, tüccar paradünya, türk turandünya, isevi hristiyandünya, siyahdünya beyazdünya, akdünya karadünya, çiçekdünya radyasyondünya, inşaatdünya tozdünya…

Say say bitmiyor şu dünya. Ben de oturmuş buradan bendünya istiyorum bu açık ve yamuk mektubu sizlere yazarak. Bendünya’da size yeni bir yaşam vaat etmiyorum, bendünya’da sizlere bugünkü dünyanın tam da olması gerektiği gibi olduğunu söylüyorum. Birbirinizi çekiştirip durun, fakat senin yüzünden benim yüzümden deyip durmayın. Biraz sessizlik, lütfen. Barış yılları asla gelmeyecek, hiç olmadı; o hakkı masallara filmlere özetle kurmacalara verdik biz; barış ki temenniden öte değildi. Korona dönüştürdü bizi evet, ama geçici bir süre. Kaç korona, kaç salgın gördü yahu bu dünya, bugün bizi mi dönüştürecek? Kaç ABD, kaç Roma, kaç İskender, kaç Fatih gördü yahu bu dünya, bugün mü dönüştürecek? Nerdeee? Senin talanın benim talanımı döver ahlakımız; siz çok güçlü oldunuz şu barbarlığı bize verin inancımız. Virüs dışarıda değil, içerde. Bakalım son bilançoya ve hımmmm bir iki adet dönüşüm seçelim seçebilirsek kendimize…

BİR.

Ortalama üç saniye dikkat süresi olduğu söylenen sosyal medya kullanıcıları şimdi bir yıllık video-yazı-bilgi stoğunu yalnızca ve yalnızca bir günde tüketmek üzere. Neden? Korkudan. Neden? İhtiyaç var ve öğrenmek istiyor. Demek ki neymiş ben uzun yazıları sevmiyorum, okuyamıyorum demeyecekmişiz bundan kelli. Spot laflardan, 140 aymazlığından utanacakmışız. Ne diyeceğiz peki? İlgime, ihtiyacıma ve korkuma hitap etmiyor diyeceğiz. Bu dönüşüm kalıcı-yerleşik olacak mı peki? Hayır. Bunun adı dönüşüm değil, kısa devre.

İKİ.

Bir gün yirmi dört saat. Kudretinden sual olunmaz, toplumsal yasaların üstünde olduğu gibi fizik yasalarının da üstündedir. Yetmiş iki saatinde seslenir biz yavrularına bir günün ki, daima duyar-görürüz onu. Eğer covid19 yahut başka bir hastalıktan muzdarip değildiyse ‘bu ülke’nin birincisine verilen payenin aynısı belki de daha fazlasını kendi için isteyip, Türkiye’nin ikinci kurucu lideri olmak için çabalayan Erdoğan güzel medyatik bir şovla ekranlara bir hafta sonra çıkacak ve endişenin-belirsizliğin-karmaşanın hüküm sürdüğü şu günlerde sakinleştirici-kurtarıcı bir baba olarak sunulacak bizlere. Bu dönüşüm mü? Sayılır. Fakat ebedi yahut uzun soluklu değil, geçici. Belki de süreci kötü yönettiklerinden emin olduklarından ötürü, bunca derdin arasında en önemlisini de Başkan’ın sırtına atmak istemiyorlardır. Pazarlama Stratejisi. Bir hedef-kurban seçelim, seçelim. İK. İnsan Kaynakları. Heh, bizim kabinemiz vardı yahu. Sağlık Bakanını atalım, yüzü taze.

ÜÇ.

Vazgeçemeyeceğimiz kimi batıl kimi hakiki türlü türlü inanışlarımız var.

Tıbba ‘iman eden’lerimiz doktor, sağlıkçı veya akademisyene itibar edip, yöneldik el mahkûm çaresizce. Bir görüşten hızlıca öbür görüşe geçtik. Panik, boşver, panik boşver, panik. Bu doktor böyle diyor, fakat falanca da şöyle. Heh, en iyisi şu herif! Tuzlu suyu mu ağızdan alıyorduk lahmacunu mu toz edip yutuyorduk; yetmiyor muydu üç kulhu bir el yıkama koronaya? Yok, yok çamaşır suyunu kaynatıp için diyor, şu kadın bak daha esaslı konuşuyor. Çün zayıftık, korkaktık ve anlamak istedik. Akademinin kıymeti anlaşıldı, bilim yeniden saygı gördü tabii; her zamanki gibi çıkmaza gelip, uçurumla baş başa kalınca yılana sarıldık(!) İşbu yılana sarılmayıp, ona itibar etmeyenler de oldu elbette. Ama orada da aynı şekilde iman söz konusuydu. Genel görüntü şuydu: Covid19 kasırgası ezip geçiyordu, insanlık tehlike altındaydı ve biz kendi içimizde ayrışıyor, ayrışıyor, ayrışıyorduk. Cılız sesler dışında iki karşıt ideoloji çarpışıyor, taraftarları birbirini salaklıkla itham ediyordu. Biri bilimin dizinin dibinden ayrılmak istemiyordu ya, sahnenin öteki iman edenler tarafıysa sekülerite dergâhlarına değil de, türbelere, mezarlara, ibadet yerlerine hücum ediyordu. Kaç bin yıllık paradigmadan, bugüne kadar inandıklarından nasıl vazgeçirebilirsin ki onları? Ey öteki, niye vazgeçiriyorsun zaten, insanlığın ortak iyiliği için hükmetmek mi istiyorsun onlara? O da aynısını sana söylüyor. Ahahaha. Umre’den gelen elbette kaçmaya çalışacak tıkıldığı yurtlardan. Ben kutsal topraktan geliyorum, bana bir şey olmaz. Haklı. Öğretisi bu. O iman eden zaten, sen değil ben değil biz değil; farklı tanrıların cemaatleriyiz. Üstelik yetersiz (belki de hiç) virüs tespit imkânları ve sağlıksız koşullarda bekletilmelerinden ötürü firar etmek arzusunda olduklarını hesaba katmıyoruz bile, alay ediyoruz hunharca kamu sağlığı-güvenliği perdesi ardından… Peki, dönüşüm burada nerede, var mı? Sadece bazı inananlar saflarını değiştirdi, çoğunluksa unuttukları her türlü tanrısına daha bi sıkı sarılır oldu. Hayat kısa, korona vuruyor. Camiileri, kiliseleri kapatmak ne demek ey diyanet ey vatikan, Tanrullah bugünler için yok muydu?! Biz çarpışaduralım, kim karlı çıktı allasen bu salgından?

Yönetme hastalığına sahip günümüz başarısız siyasetçileri yeniden koltuklarını sağlama alma garantisi buldular böylece. Savaş zamanları seçim pusulaları ürkütür ve lüzumsuz bulunur; kimse batmakta olan titanik’in kaptanı olmak istemez. Hiçkimse krizi, geçinemeyişi, açlık sınırını, borçları taksitleri düşünmüyor. Çünkü ortada ekonomi kalmayacak fısıltısı dolaşıyor. Avrupa’nın üçte ikisi vebadan gitmişti de, Moğolların yükselişi şundandı da; ben demiştim demeyi seven Tarih alaycı gülüşüyle korkunçluğunu sallandırıyor üzerimizde. Sadece fantastik Amerikan filmlerinde doymaya doymaya yediğimiz dünyaya  saldıran yabancı varlıklar misali tek yürek olduk ve fedailerimizle, önderlerimizle vur ha vuruyoruz düşmana doğru. Armageddon. Yenileceğiz ama onurumuzla yenilelim. Şerefli mağlubiyetler d-önemi. Gülmem geliyor, affedersiniz komiğime gidiyor. Boşuna yaratılmadı bunca UFO, boşuna yazılmadı bunca senaryo; büyümek, istila etmek isteyen bizdik, masum NASA araştırmalarıyla benzerimizi yahut üstünümüzü değil, aslında bize halel gelmemesi gereken üstünlüğümüzü ispatlatacak dış mihraklarımızı arıyorduk. İnsan insanı; aile aileyi; mahle mahleyi; okul okulu; şehir şehri; ulus ulusu kırdı da, yetmedi, doymadık. Kibrimiz öyle yüceydi ki, biriciktik bu evrende, galaksi buysa kral bizdik ya; hani la nerdeydi Mars’ta yaşam, dünya olmak kolay mıydı? Bulsak galakside öteki yaşamları bir kaşık suda boğacak varlık’lı’lardık esasen, bulamadık. O da ne? Dikkat! Bu gezegende korona var! Üstünlük sandığımız zayıflığımızın örtüsüymüş, buradaki değersizliğimizden kaçıyormuşuz da, yaptığımız amok koşusu tersine dönüyormuş. Olumlu yanı: Yalnızlıktan kaçıyor, sevmeyi bilmeyen çocuklar gibi davranıyorduk, vuruyor kırıyor dağıtıyor, sarılırken boğuyorduk. Yalnızlıktan kaçarken kıymet bileceğimiz tuttu, karantinaya alındık ve en az iki kişilik yalnızlıklara tutulduk. HAT’tan mülhemle; yükselmedik düştük yalnızlığa… Ama güzel de oldu. Ödevlerden doğan yüklü telaşı, her gün evden azarlanmamak uğruna çıkmanın yorgunluğu, kendimizi kaçırıyormuş hissinin acılığı; özetle angaryalardan doğan bütün kasveti kırmış olmanın ferahlığını yakaladık. Düşmek iyidir yani, yürümek için kaç kere düşmesi gerekmiştir emekleyen bir bebeğin..?

Büyük ziyafete sezon arası veriliyor. Yaşlılar serseri mayın dışarıda geziyor, hapiste ölmek istemiyorlar belli ki, gençler kutudan hapislerde anksiyeteleri yatışmıyor. Ta ki gençlerden ziyade yaşlıların öldüğü netleşince. No Country For Old Men. Seviniyoruz içten içe… Evdeyiz ve rahatladık. İstatiksel duyarlılık. Vicdansızlık edebiyatına lüzum yok, biz buyuz. Doğada her tür kendini korumak ve genişlemekle mükellef; eğer aramızda kategoriler, statüler ve dikey hiyerarşi vardıysa, elbette neşelenecek alttakiler göçenler oldu diye üsttekilerden. Zevki başka, bambaşkadır hayatta kalmanın, bu tam da bizi canlı yapan şeydir belki… Nasıl ki geride bıraktığımız milyonlarca spermin akıbetini önemsemediysek öyle… 

Neyse bunca hengâmeden öğrendiğim şu ki, kafamın içinde Flash Tv var ve bu bana iyi geliyor. Karantina beni aydınlatmadı, öncesinde ne yapıyorduysam -tost satmak dışında- aynısını yapıyorum. Kitaplar okuyorum, yazılar yazıyorum, arada bir iki dizi izliyor, amuda kalkıp duvara bakıyorum. Meğer hayatımı zaten karantina altında yaşıyormuşum; meğer insan insanın değil sadece, insan kendi kendinin de virüsüymüş. O yüzden bir gün,

bir gün elbette içinizdeki flash tv’yi seveceksiniz.

( içinizdeki fılaş tiviyi seviniz.) 

.

.

.

 

( HAMİŞ: Bu yazıyı yazdığımda geçen haftaydı ve sonrasında açıklanan paketten elbette yine tavşan çıkmıştı. Fakat bu sefer alkışlanmadı bu eski sihirbaz gösterisi. Dönüşüm anlamındaysa şu olmakta günlerdir; şakasını dahi yapamayacağız hale gelmekte corona vakası ve normal bir ülke olarak maaş alan bakanlar görev dağılımlarına göre eksik/yeterince/fazlasıyla bilgilendirmeler yapmakta, yeni kararlar-önlemler açıklamakta. Tek kanallı TRT dönemine nazaran en azından bu polifoni iyi. Kalıcı mı olacak geçici mi? Zaman gösterecek.)

fotoğraflar/çizimler sırasıyla:

– kapak fotoğrafı, wim wenders, wings of desire.

– alfonso cuaron, roma, yangın sahnesi.

– hürriyet gazetesi haberi.

– davide bonazzi.
– sancho.

– john holcroft

 

 

 

Bir Oyun, Ben Cuma; Yüce Bekleyişin Sularında

Yaşadıklarını seçmeyip, olanlara maruz kalmışların; iki sınır arasında ne geriye dönmek ne ileriye adım atmakla malul olup arafta kalmışların; vitrinde özne olma isteğiyle dolu kuytularda sürgün nesnelerin, yıkıcı belirsizliğin, yüce bekleyişin ve şefkatli özlemin hikayesi Ben Cuma. Şimdi ve burada’nın boğucu kasvetinde dayanabilecek gücü ve kendini yarına taşıyacak ümidi nostaljinin merhametli sularında arayan kağıt toplayıcısı Cuma ve onun umut beslenen bir mesih kayba, uzak gelecekte dönmesi arzulanan ‘kahraman’ Cafer ağbiye yaktığı dokunaklı ağıdı. Enformasyon bombardımanı ve silsile dehşetler çağında savaş ardı, her gün göz önünde olan fakat her daim göz önünde olduğundan da aslında bilinmeyen, küresel hunhar fillerin koşusunda şuurla gözardı edilmiş yok-çimenlere, bakılıp da görülmeyenlere dair biraz tatlı biraz acı mikro bir anlatı. Hiç yapılmamış ve asla yapılmayacak olan bir yoklamaya yorgun ve kederli el sallayış…

Cuma savaştan kurtulup, Halep’ten Türkiye’ye gelmiş biridir ve kızkardeşiyle Balat’ta barakada yaşamaktadır. Abisi Cafer uluslararası diplomasi koridorlarında her daim sınır kapılarına yığmakla tehdit unsuru olarak kullanıldıkları Avrupa’ya umut yolculuğunda kaybolmuştur. Ölmüş müdür yoksa yaşamakta mıdır, bir haber yoktur. Hayrandır Cafer abisine Cuma, kusursuzluğun ve kahramanın vücut bulmuş halidir onun için o. Oysa açık denizlerde rüya botları patır patır batmakta ve çoğu cansız beden kıyıya dahi vurmamaktadır. Öldüğünü kabul etmek istemez Cuma abisinin, kırgın ve kızgındır; kaybı reddedip yasta çırpınan herkes gibi o da bir yerlerde yaşadığını düşünür onun. Çaresizlik ve ümitsizlik girdabındayken bir arkadaşı video çekip internete koymasını söyler. Böylece dijital mesafesizilik, yaşıyorsa eğer somut fiziksel yakınlığı mümkün kılabilecektir. İşte bizim izlediğimiz, Amerikan filmlerine ve oyuncularına bayılan Cuma’nın “seyirlik acı”sıdır.

Perdeye yansıyan şahane video ve etkili iki müziğin önünde-ardında yer alan Adnan Devran şive tutarlılığı ve kamera karşısında duyulan tedirginliği Cuma’nın poz kesmeye hevesli ‘oyunculuğu’yla birleştirip sahneye aksetmesiyle ironik olacak ama iyi-başarılı bir oyunculuk çıkarmış biz seyirciye, tüm olanların seyircisine…

BİR OYUN, YUTMAK – CRAFT TİYATRO; KENDİ YANAĞINI ÖPEMEME BİLGİSİ

”Yutmak,  zihni kemiren kâbuslara karşı ruhu ferahlatan düşler uğruna derin bir yalnızlığa mahkûm olanların,  cenin pozisyonunda yatağında dişlerini gıcırdatarak huysuz huysuz uyuyanların hikâyesi;  fakat bu,  karanlık boğucu bir çıkmazsa, bu çıkmazı kırabilmenin de anlatısı, anlatısıydı.”

 

ANNA. Ece Dizdar. Kaplumbağalar tehlike algıladıklarında kabuklarına saklanırlar. O da eve kapanıyor. Çatışmadan, yarıştan, dünya hâllerinden uzak duruyor. Korkuları var, gerçeğe tahammülü yok. Olmuş, olmakta olan ve olacak her şeyin dünyadaki müsebbibi o. Faili, mağduru ve seyircisi. Öyle hissediyor. Auschwitz ölüm kampında olanlardan o sorumlu, ikiz kuleleri o patlattı, kuşların kanadını o kırdı, doğmamış çocukları o öldürdü yahut da cansız umutları kıyılara o vurdu; savaşlar ve felaketler, çığlıklar ve gözyaşları hepsi onun yüzünden. Kendine mahkûm; hezeyanlar ve kurmacalar içinde. Uyumsuz biri, ‘hafif’ meczup. Zırhı var dört duvar, ama kalbi yumuşak. Her şeye yetişmek isterken her şeyden geri kalmış bir ürkek. Güvenli, sevgi dolu bir ilişki kuramadığı için tedirgin dünyaya doğru. Sıkışmış, kalmış. Hem tatlı hem acı. Sevecen, ama kırılgan. İncinmiş, üzülmüş; bir saklambaçtır oynuyor işte. Öfkesi yüksek, hıncını eşyalardan çıkartıyor.

REBECCA. Başak Daşman. Akrep soğukkanlı canlı olduğundan, vücut sıcaklığını çevre sıcaklığı belirler. Bizim ateş çemberinde gururundan intihar etti diye bildiğimiz akrep yükselmiş sıcaklıktan ötürü kramplar geçirmektedir yalnızca. Sıcaklık eski halini almazsa ölecektir tabii. Rebecca da soğukkanlı; kendi sıcaklığını dışsal etkenlere bağlıyor. Sevilme takıntısı ve yalnızlığıyla baş edememesinden ötürü hep bir ilişki peşinde. Var mıdır bilinmez ya, ‘doğru kişi’yi bulamıyor bir türlü. Yarasına koşuyor daima. Kim bilir belki de kramplar geçirmekten haz alıyordur, ama görünen bir gerçek varsa o da şu ki: Gözünü açıyor ve ateş çemberinin ortasında buluveriyor kendini. Çok mu şey istiyor? Sevilmek istiyor sadece. Masum mu? Değil. Handiyse kaburgasından yaratıldığını kabul edecek çün erkeğin. Yetmiyor kendine, kavramıyor çünkü bir türlü yetebilmeyi. O yüzden en başta gözleri aşka gülen bir çift göz günün sonunda hüsranı oluveriyor kendinin. Başka bir kişiyle değişen sıcaklığından oluşan kramplarını başka bir kişinin sıcaklığıyla iyileştirmeye çalışıyor, ama yarası tam da sevgiden olduğu için sevgi nesnesinden alıyor yarayı yine. Terk etmişti sevgilisi, ‘Sam’antha da hayal kırıklığına uğratıyor onu. Kandırılmak her kaburganın kaderi. Kızgın kendine, ama hep bir geç kalmışlık.

‘SAM’ANTHA. Merve Dizdar. Kuyruğu, kanatları, gözleri, bakışları ve boynuyla doğada olağanüstü bir güzelliktedir tavus kuşunun erkekleri. Öyle ki bu güzellik bakana ne gerçek ne kendiliğindenmiş gibi geldiğinden onların göksel müdahaleyle bir tasarım harikası olduklarını düşündürtür. Dişisine kur yapan tavus kuşu erkeği kuyruklarını yükseltir, açar ve içine dağılmış gözü andıran beneklerle titreştirirken vücudunu göz alıcı görsel bir şölen sunar. Masalsı ve büyüleyici bir andır. Eğer beneklerde yahut tüylerde küçücük bir eksik dahi varsa tavus kuşunun dişisinin muazzam estetik detaycılığından ötürü erkekten etkilenmesi mümkün değildir. Doğanın bir ironisi: Bu güzellik abidesi kuşlar biçimsiz ve çirkin bacakların üstüne kuruludur ama. Kimi kadim anlatılarda tavus kuşu erkekleri tüylerinden gelen zarafetle kibri, altındaki bacaklarının bu uyumsuzluğuyla da tevazuu simgeler. Ondan ötürü başları eğik ve bakışları mahzundur onların, tıpkı Sam’antha gibi. Bir kadından hoşlanmaktadır tavus kuşu Sam’antha. Kimden olacak? Akrep Rebecca’dan. Arzuladığına yaklaşmak ister, fakat eksiktir kendine göre. Denklem bellidir: Arzuladığının arzuladığı olabilmek için biçare düşünür. Göz alıcı benekleri yoktur ya, bir penisi olsun ister mesela Samantha. Bu yüzden işe adından ‘antha’yı atarak başlar. Sam’dir artık o. Her görülmek ve buradayım demek isteyen gibi heyecanlıdır. İçi içine sığmaz; konuşma, jest ve mimik provaları yapar saatlerce aynanın karşısında; maskülen bir imaj çizer kendine. Ne olduğunu bilmiyor Sam’antha, kim olduğundan emin değil; mevcut kendinden memnun olmadığı için yalana başvuruyor işte. Esasında bir erkeklik alegorisi. Erkekliğin fiziksel bir durumdan ziyade bir jestler ve mimikler toplamı olan parodi olduğunu da gösteriyor. Ayna karşısında kesilen hayta pozlar; sigaranın tutuluşu, çekilen omuzlar yahut kabaran fermuarlar.

Rebecca öfkesini kendine, Anna çevresini kuşatan eşyalara yöneltiyor; Sam ise zihninde dövüşüyor, daha umutlu ama yalanın bir bedeli var. Erkek görüneyim derken erkeklerin acımasız diliyle karşılaşıyor. Hem sözel hem fiziksel şiddete maruz kalıyor. Onu yüzleşmeye götüren kırılmalarından biri de orası. Acı ama gerçek: Kim olduğunu unutursan, kim olduğunu hatırlatırlar! Uzunca bir süre yalanı yaşamak gerçeğe götürebilir. Adlarımız cinsiyet, inanç yahut etnik kökenlerimizden gayrı kişiliğimize/karakterimize hâsılı kim olduğumuza dair ipuçları verebilir bazen. İsim seçimleriyle mühürlüyor karakterin yazgısını ve hatırlatıyor da bize yazar Stef Smith:

1. ‘’Üzgün, zarif, tatlı ve acı./ İyilik, zarafet./ Güzel, zarif.’’ gibi anlamlara geliyor Anna ismi. Kabuğuna saklanmış kaplumbağa değil mi işte bu? Kırıldın, üzüldün, acıdın; ama piştin, büyüdün olgunlaştın, çık artık dışarı da yayılsın dünyaya güzelliğin ve iyiliğin. Biz buradayız, Anna, güvendesin; tut ellerinden kendinin ve bal eyle bize acını, ey güzel insan, ey zarif kadın.

 

2. İbrahim, ‘’… Oğlum İshak’a kız almak için benim ülkeme, akrabalarımın yanına gideceksin.” diyince, uşağı “Ya kız benimle bu ülkeye gelmek istemezse?” diye sorar, “O zaman oğlunu geldiğin ülkeye götüreyim mi?” İbrahim, “Sakın oğlumu oraya götürme! ‘Bu toprakları senin soyuna vereceğim’ diyerek ant içen Göklerin Tanrısı RAB senin önünden meleğini gönderecek. Böylece oradan oğluma bir kız alabileceksin.’’ İşte Rebecca yazgıya boyun eğmiş o ‘kız’dır. Yaratılış 24’te geçen bu diyalogun-hikâyenin devamında hemen kabul eder teklifi Rebeka. İshak’a da, buyruklara da hazırdır ve razı. Göklerden gelen karar vardır çünkü, sorgu değil. İşte soğukkanlı akrep değil mi bu? Hemen uyum sağladı ve ısındı. At kafandan şu masalı artık Rebecca; oturmayacak hayalindeki tahtlara hiçbir prens, giymeyecek o şaşaalı kostümleri hiçbir erkek. Sen aşmadıkça içinden o edilgen kadını, değil sadece erkekler, kadınlar da hayal kırıklığına uğratacak seni. Bir tesadüf değil Sam yahut Sam’antha; bir okul sana o. Aynadır bize her ilişki ve kuraldır: Eksik eksiği bulur, yaralıyı kanatır her yaralı. Korkunu bil. Başkası sever; lakin önce sen seni sev.

 

3. İzini sürdüğümüzde Nuh’un erkek evlatlarından birine de gidebiliriz, Antik Çağ’da bir çiçeğe de. Biz şurada buluşalım ama: Tanrının adı, Tanrı tarafından söylendi, Tanrı buyurdu yahut Tanrı duydu gibi anlamları karşılayan ‘Samuel’de. Sam kısaltılması, Samantha kısaltılıp ucuna eski yunan’da çiçeği karşılayan anthos’un getirilmesi sonucu Samuel’in. Bir çiçek. Hem erkek var içinde hem dişi: Sam’antha. İlginçtir, Sam ismi ‘surface to air missile’i de karşılıyor. ‘’Karadan havaya füze’’ anlamına geliyormuş. Samantha pantolunun içine kabarsın diye fermuarın altına çorap koyuyor ya hani… Peki, hem erili hem dişili barındırıyor ya Sam’antha, bir tür ikilik. Ayakları çirkin tüyleri güzel tavus kuşu değil mi işte bu? Yoksa ikilik değil de dilemma mı demeli? Arzu dolu Samantha, yakarıyor tanrıya yakarır gibi kendi kendine: Tanrı- yahut konuştuğu her kimse duyuyor onu, belki erken belki geç, belki doğru belki yanlış; ama duyuyor. Spike Jonze’un güzel ‘’Her’’ filminde ana karakter, bilgisayar uygulamasına, yani bir yapay zekâya âşık olur. Bu yapay zekânın ismi nedir? Samantha’dır. Bir oyunla bir filmi bir araya getirense maddedir, bedendir burada, bu yazıda. Spike Jonze’un Samantha’sının bedeni yoktur, Stef Smith’inkininse bedeni vardır, ama beğenmiyordur. Her ikisi de mevcuttan muzdariptir ve başkayı istemektedir. Fiziki engelleri aşmak niyetindedirler, ama başarmak mümkün müdür? Jonze’da zaten vurgulanmak istenenlerden biri arzu’daki imkânsızlık dinamiğidir, bu yüzden onun Samantha’sının fiziksel bir gerçekliğe kavuşmayıp, sistemde yok olması olağandır. Peki, Stef’inki ne yapacak, Stef ne söylüyor Samantha’sına? O, dönüşümünü fiziksel bir yok oluş yahut başka’ya doğru dönüşümle değil de, ona bu kendi kendini yaralayıcı bakışı sağlayan duygulara, öz kaynaklara inebilerek halledebilecektir. Çeperini kurcalama, dışında değil, içinde ara güzelim ca’nım Samantha ve derinlerine yüz! Dibi gör, karanlığın öp ve yüksel. Tanrı değil, Sam; sen duy kendini!

***

Oyunu izlediğim seferlerde değil de, oyun üzerinden yazmaya başlarken isimler ve karakterler ve yazar arasındaki bağıntılar üstüne düşünmeye başladım. Başka bir oyununu ne izledim ne okudum, tanımıyorum; yazar Stef Smith kasıtlı-farkında olarak mı bu isimleri seçmiş yoksa derinden gelen sezgisel bir biçimde mi, bilemiyorum. Her halükarda güzel. Accept the mystery! Söz gelimi Anna karakteri Stef’in yazma-yaratma deneyiminin karşılığı olup iç okyanuslarının meselesiyse, Sam/antha bir o kadar Stef’in ona dayatılan estetiğe güzelliğe ve kültüre karşı dış dünyayla kavgası. Rebecca gibi dışarıdan izlediği, idealize bir tip değil; aksine tam kendi içinden çıkmış ona dair yani. Anna ve Samantha bir yanda Rebecca bir yanda. Yutmak. Bir özne Stef ve üç monologu.

 

Gerilerde bir yerde yalanı yaşamak derken kastettiğim şuydu: Rebecca’nın da Samantha’nın da ötekinin gözünde makul ve arzulanır olmak için uydurdukları yalanlar var. Ama onlardan Anna’yı ayıran daha başka bir yalan. ( Zaten bu sefer de diğer iki karakterden bilhassa Anna’yı bir yazarın-yaratıcının prototipi olması sebebiyle de ayırmak istiyorum. ) O bir yalanı yaşıyor. Hep bir tehlike olarak algıladığı dünyadan koptuğu, yani ötekilerle yaşadığı çatışmalardan kaçıp sığındığı evde yine kendi ötekisini ‘yaratıyor.’ Baskın bir gerçekliğin yerine başka bir gerçeklik. Dış dünyada edilgin Anna, burada etken. Kontrolü altında her şey. Dodo kuşu var diyorsa, orada Dodo kuşu görüyoruz. Mesela yaralı bir pelikan var diyor ve biz yaralı pelikanı izliyoruz. Bu pelikan oyunun fikrine kuvvet veren önemli bir metafor. Tehlikeli dış dünya kavrayışımız genelde anne kökenlidir. Sözgelimi pelikana yemek yemesini söyleyen Anna, ‘yemezsen ölürsün’ diyor. Öyle tehditle korkuyla yedirmeye çalışıyor yemeği. Ötekisi olarak kurguladığı pelikanla kurduğu ilişki tam da kendi annesiyle kurduğu bebeklik-çocukluk simülasyonu. Pelikan, yavru Anna’dır. İnsanın ilk ötekisi annesi, diğeri önce baba sonra toplumdur. Derler ki anneyle kurduğumuz ilişki biçimini yetişkinlikte toplumla kurmaya çalışıyoruz. Bocalamalarımız da kederlenmelerimiz de ondan. Anna otobüsü kaçırdığında hayata küstüm demesi bu yüzden önemli. Kendi iradesi dışında olan milyarlarca iradeye olan bağımlılığı onu hüsrana uğratıyor. Hüsranın sebebi belli: Annesi öyle kuşatmış ki Anna bebeği, soluksuz ve hesapsız bırakmış; her şeyine karışmış her şeyine koşmuş. Ama bu hüsran değerli; acı elbet meyvesini verecek. Hayat yorgunluğu, ötekine olan bağımlılık, hayal kırıklığı, vazgeçme, ıstırap derken kendini eve hapsediyor. Kabuğunda kâh kızgın kâh telaşlı kâh neşeli. Hırpani kılığı ve savruk düşünceleriyle hem ürkütüyor hem sevimli. Birinin deli dediği işte, birine veli. Ama bu kendi halinde akan kabuk, onu uzun zaman sonra ilk tıklatan Rebecca ile çatırdıyor/bozuluyor. ( Burada da Anna için yaratıcı/yazar prototipi dememizi doğrulayan tatlı sembolik bir durum var: Kapıdaki mektup aralığından konuşur, iletişim kurarlar birbirleriyle. Okur korkmuştur ve bir sığınak ister, yazara varır; kederi ve korkularından sımsıkı duvarları vardır yazarınsa, al(a)maz içeri. Mektup yazılı kültür öğesidir ve kalemle kâğıt nasıl buluşuyorsa yazarla okur-dinleyicisi de öyle yazarın açığa vurduğu kadarıyla buluşur.) Başta sevgi kaynağı sandığı erkek ona şiddet uygulayacak bir noktaya geldiğinde ürküyor ve kaçıyor bir üst kata İbrahim’in kitabından çıkmış Rebecca. Kaplumbağa Anna’nın kapısının önüne geliyor ve mektup deliğinden arkadaşlıkları başlıyor. Bu da bizim ötekine olan muhtaçlığımız açısından güzel ironik bir sahne. Rebecca kabuğunda yalnız kalamadığı için başına gelen tuhaflıkların birinden kaçarken kabuğundan hiç çıkmayan Anna’ya çarpıyor. Anna tekrar sevgiyi, öpüşmeyi, gözleri, başkasının ve kendi sesini duyuyor, yani her ev her kabuk aynı zamanda bir tabutsa önce Rebecca sonra Sam sayesinde yaşamla karşılaşıyor. Öyle ki dışarıdan bakana deli denecek yarattığı kendi gerçekliğindeki “sahte” pelikan yaraları iyileşiyor ve evin kapalı pencerelerinden çıkarak uçup gidiyor. Umuttur pelikan ve acıyı yutmaktır hayat. Şair Edip Cansever’in özneyi pasifleştiren “biz değil yaşayan acılardır” mısrasını dönüştürerek söylersek “Biziz yaşayan; acılar da suyumuz, gıdamız, öğretmenimizdir.” diyebiliriz. Önemlidir: Anna elini camla kestiğinde anlıyor yaşadığını. Gerçek olduğunu acıyla kanla anlıyor. Zaten bizi de diğer canlılardan ayıran bu değil mi? Noksan oluşumuz, güçsüzlük ve hassaslığımız hani, farkındayız. “Acı çekiyorum o halde varım!”

Yüz küsür seanstan sonra artık bitmek üzere olan Yutmak oyunu. Anna, Rebecca ve Sam. Kucaklamak istiyorlar dünyayı, ama kendini kucaklamayı unutmuş üçü de. Kentlere içkin bir yalnızlık metaforu olarak‘’Uzanıp kendi yanaklarımdan öpüyorum.’’ diyor ya şair Turgut Uyar, uzanıp kendi yanaklarından öpmek bilgisinin güzelliğinden mahrumlar onlar. Varoluşumuz böyle heyhat… Koşulsuz sevilmek istiyorlar, her insan gibi. Hepimiz kadar – kendi değil, başkalarının yanaklarını istiyorlar. Çünkü insan kendi yanağını başkasının dudağıyla; kendi sevincini ötekisinin gülüşüyle; kendi kimliğini diğerinin bakışı ve yargısıyla tayin etmekle malul. Derin bir yalnızlık var, evet, aşılmak istenen, aşılması gereken. ‘Ben bir başkasıdır’, ama önce kendinden başlamalı, kendi ellerinden tutmalı insan önce, kendi kollarıyla omzunu sarmalı. Yutmak, zihni kemiren kâbuslara karşı ruhu ferahlatan düşler uğruna derin bir yalnızlığa mahkûm olanların, cenin pozisyonunda yatağında dişlerini gıcırdatarak huysuz huysuz uyuyanların hikâyesi; fakat bu, karanlık boğucu bir çıkmazsa, bu çıkmazı kırabilmenin de anlatısı, anlatısıydı.

‘Başkası cehennemdir’, ama başkası olmadan kendim olamam. ‘İnsan insanın kurdudur’, evet, ama şifacısıdır, sığınağıdır, emniyetidir de. Samantha’yı Sam yapan arzu ise, Sam’i Samantha’ya tekrar dönüştüren Rebecca’nın reddidir.  Anna’dır uçuveren gökyüzüne, kâğıt pelikan uçmaz. Onu ürktüğü dünyaya doğru tekrar ayağa kaldıran da Rebecca ile Sam’in sıcaklıklarıdır. Derin bir uykudaydı Rebecca, onu uyandıran sevgidir.

Craft Tiyatro yönetmeni İbrahim Çiçek’in ve ekibinin nokta atışı oyuncu seçimi, karakterlerin ve metnin özüne uygun dalgalı, coşkulu ve kederli renkleri odağına alan işlevsel sahne tasarımı, tempoyu göğüslemiş sahne kullanımı, karakterlerle aşırı uyumlu kostüm tercihleri, ezcümle başarılı rejisiyle sevgiyi başat kılan nefis bir oyundu Yutmak. Bilenler bilir, Zerrin Tekindor hayranıyımdır. Başak Daşman, Ece Dizdar, Merve Dizdar üçlüsünü ( yazıdaki ciddiyeti kırmak da adına, biraz tatlılık olsun deyu ) Barcelona’nın Neymar, Suarez ve Messi üçlüsü olarak kaydediyorum Tanrıçam Tekindor ardına. Bir zaman gelecek ah bir oyun vardı diye bahsedeceğim. İşte belleğimin o kısmında güzel bir anı olarak yerini aldı Yutmak.

 

 

 

 

Bir Oyun, Nihayet Makamı – Altıdan Sonra Tiyatro; Gamlı Tanbur

                   “Başlayışından bitişine, renkli ve ahenkli oyunculuklarından ‘antika’ Türkçeyle gelen coşkun sükûduna, unutulmuşluğun ve hırpaniliğin dekorundan hatırlayışın solgun ışığına, kurgusundan hasbıhaline ve oradan da elemin doğurgan müziğine varana değin zengin mi zepzengin bir oyun Nihayet Makamı.”

 

Keder defteri geniş, gülüş kitabı kısadır.

Eski bir hikaye: İnsan yanılsamayla malüldür.

Hatırlamak görecelilikle nişanlıdır, çoğu zaman bir yalan gözlüğüyle bakılır geçmişe.

Kim muzaffer, kim mağlup, kim üvey kim hakiki; anlattıklarından doğar doğabilirse yanıtlarımız anlatıcının.

Bir dağın önünde durur da, ben bunu aşamam der kimi, aşıp ardına baktığında da dağ değil tepeymiş der kimi.

Taşın ağırlığını taşıyan, kalbin sızısını kalbi kaybetmiş olan bilir.

Ama en çok taşımamış olan konuşur taş hakkında, ama kalbi ufalanmış olan söyler olmuş olanın beyhudeliğini.

Sızıyı dindirmek, çağlayan kanı durdurmak içindir bu.

Dağ hem sevinçlidir hem hüzünlü.

Yolcu hem ürkektir hem ümitli.

Sevinçlidir dağ, aşılmayı beklemiştir çün bin yıllar boyu; hüzünlüdür, çün aşılacaktır artık sabırlı ve inançlı yolcu tarafından. Oynanan soylu bir kumar, hazla donatır dağın özünü; arzu bitimsiz olacaksa talep karşılanmamalıdır.

Kaybetmemek için yolcuyudur ki, imkansızlık şarkısı fısıldar heybetinden. Adı Şehvar.

Ürkektir yolcu usundan geçmez aşkınlığa ulaşmak çün mühürlenmiştir eski çağlardan beri saklı kuytularda cüceliğiyle; ümitlidir çün görülür olmuştur, dağ dilinde söylenen bir makamdır artık o. Ne mi olmuş? Kuytulardan, tıkırtılardan imkan verilip salonlara alınmış bir yengidir bu: Sınıfın cüceliğinden ruhun devliğine. Gerçekleşmiş bir hülyadır: Astın dudakları kaynaşmıştır üstün dudaklarına nasıl ki bir tırnak yazgısıysa bir etin, öyle. Adı Sabriye.

Şehvar ve Sabriye. Yalanla bezenmiş, ümitle örselenmiş, hüzünlü olmaya mahkum içli bir şarkıdır bu. Nihayet Makamı.

Gamlıdır tanbur; karanlıktan doğar, aydınlığa doğru vurur şarkısını.

Su perisi kendi istediği için çıkıp gelmez dehlizlerinden, çağrıldığı için gelir o.

Ulaşılmaz olan ulaşıldığında kaybedileceği için ulaşılmazdır.

Ölüm tamlıktır, yaşam eksiklik.

Bakmayın gözyaşlarına, baş ağrılarına, bir zaman kaybettiğimizi hatırlattığı içindir ki yine ve yine imkansızın şarkısını söyler dururuz. Bir daha yitirmemek içindir ki Sabriye de, Şehvar da birbirilerine çekilmiş, birbirilerini itmişlerdir. Ölüdür bütün, bilmeden bilerek bütünleş(e)mezler bu yüzden.

Ast, üst. Aşağıdan yukarı doğrudur dikkat. Kayıtsız kalmalıdır üst olmanın gereği üstteki, yeri gelince merhamet göstermek, zamanı gelince ilgi vermek için.  Değer merdivenle eşdeğerdir; aynı manaya gelmez son basamağıyla ilk basamağı merdivenin. Hemhaldir en üsttekinin üstlüğü en alttakinin varlığı ile. İkisi birbirinden ve aradaki basamakların oluş’undan muaf değildir zinhar. Şehvar Şehvar Hanım olabilmek ve olabilirliğinin bekaası adına muhtaçtır besleme Sabriye’ye. Sabriye ise bu itiraz ve kıskançlık kültüründen beslenir, son basamağa gelmek için kudreti ve bilinci yoktur da, görsün ister üstü onu. Tepetaklak olunması mümkündür lakin asla olun(a)maz. İktidar da bundan beslenir, bu hiyerarşik tırmanıştır ihtiyacı, ihtirası ve ilgiyi besleyip, diri tutan. Gören gözlere ihtiyacı yoktur aşkın, göz görmez çün; içgüdüyle bilir bunu ve yaklaştırır sezgi, iktidar tam da bu yüzden ve bu eksik eşitsizlikten ötürü vardır.

Her basamağı bir çemberdir merdivenin. Deprem gibi: Alttan üstte, üstten alta olup durur titreşim. Biri ötekine kaynamak için çırpınır, öteki öbürünü içine almamak için sızlanır. Erkek kadını, yetişkin çocuğu, yaşlı genci, evli dulu, eylem düşünceyi itiştirir. Birbirilerini birbirlerinin çemberine kaynaştırmamalı, sokmamalıdırlar ki varlıkları teyid edilsin ve daim olsun. Üst’ün kayıtsızlığı, ast’ın arsızlığıdır dünyayı döndüren. Nasıl ki şair Şehvar kadın olarak Tevfik Fikret’ten mülhem şiir erk’lerini huzursuzlandırıyorsa, Sabriye de öyle kurcalayıp durur Şehvar’ın dünyasını; beğenisini, ilgisini, takdirini, sevgisini, merhametini ve bilhassa muhtaçlığını. Her iki oluş da birbirine mühürlü, ama biri bunu inkar etmek diğeri bunu yalvarmak şartıyla. Tıpkı hassas kimlikleri bir tepetaplağa bakan merdivenin üst ve alt basamağı gibi özünde aynıdır erkeklerle örülü şuaradan onay bekleyen Şehvar ile kenterden onay bekleyen Sabriye.

Farelik mi? İkisi de yargı makamının kapısında “doğru anlaşılmamış, yeterince sevilmemiş ve hak edilen değeri görmemiş olmakla” örülmüş itiraz dilekçeleriyle ol kapıları aşındırmakta mahir birer faredir. İkisi ayrılmaz bir bütünün ne az önemli ne çok gereksiz parçalarıdır. Varlıkları oluşlarını teyid etmenin, birbirilerini birbirlerinde doğurup öldürmenin anahtarları. Sönük bilgin Sabriye’nin incisinin çetinliği Şehvar’ın ihtişamından, huysuz Şehvar’ın kendine yeter’miş’ gibi duran ışıltılı kayıtsızlığı Sabriye’nin dayanıklılığından beslenmektedir. Lakin işte doğurdukları kadar ölüp ölüp durmaktadırlar da tam da bu kendilerini doğuran yerlerinden. Besleme Sabriye umudundan, tütüncüzade Akif’in kızı Şehvar hanımsa inadından güçlü ve zayıftır. Ast üste varamadığı, üst asta düşmediği sürece var olacaklardır tekrar tekrar. İki kadın, kaynaşmadıkları sürece ebedi kırık bir aşk hikayesidirler ve katıksız hakiki.

Bilir ama içten içe duymamaya yeminlidir Şehvar su perisinin şarkılarını, duydum derse ölecektir.

Bilir ama içten içe duymaktan muhteşem bir haz alır susmuyor sussun dediği su perisi şarkılarından Sabriye. Boşuna değil Şehvar’ın iki dudağının arasındaki ‘evet duyuyorum’a dilenci oluşu. “Ey nazlı dilber halimden bi haber” Hakikat imkansızdır,- buldum ve dokundum sanırsın, hem tam şuradadır hem değildir,- yaşamak ‘olmaz’la hissedilir en derinden. O yokülkeye büyük adımlarla hızlı bir koşudur çektiğimiz sancılar. Kalpte duyumsanıp surete vuran ekşi bir tatlıdır ve tadı şuradadır: Hayatın bizim için anlamı yoktur, bizim onun için anlamımız vardır: Sen bana şarkılarını söyleyecek misin söylemeyecek misin diye sorar yaşam hepimize.

Korkaklar tereddütle malüldür, cesurlar yapmakla. Hangisi olacağız? Eyleme mi bulanacağız yoksa keşkeler zindanında mezar eşeleyeci mi?

“İnsan insana kavuşunca meşk, kavuşmayınca aşk olur.” Altıdan Sonra Tiyatro’nun merkezinde bilinç düzeyinde değil de, varlığı doğduğu yerden katbekat uzakta belirebilen yeraltı suları misali farkında olmadan, derinde bir yerde tenin altında tine işlenmiş bir merkezde istemeden bile isteye acıdan haz alan karakterleri ve bu elemden doğan, oynayan ve yaşayan nefis şarkılarıyla Nihayet Makamı isimli güzel oyunu bana şunu verdi:

Ama düşünmeyin yapın bazen; susturmayın, söyleyin içinizdeki şarkıları.

Söylerseniz sonucundan bağımsız yapmış olmanın sonsuz neşesiyle bir kuş olur  uçuverir, söylemezseniz bitimsiz elem girdabında ruhu kemiren keşkeler faresi oluversiniz. Mazi fareyle oynayan kedi misali oynar bizimle, hortlamak gibi bir huyu vardır onun.

Izdırap keskin bıçak; nihayet makamı hüzünlü kağıt. Yeniden okunmak üzere katlanıp durmalı mı, bir daha göze değilmemesi için paramparça edilmeli mi? Sabriye dönenen ve bir türlü dökülemeyen bir ırmak Şehvar’ın ışıltısında, Şehvar Sabriye’ye uzun ve zorlu bir yolculuk bayır aşağı. İki kıymeti bilinmemiş, iki yıkılmış kale tıkılıvermiş birbirilerinin içlerine. Ten nedir ki, aşk tinde söyler şarkısını. Soba nedir ki od olmaz ise, od yeter mi ki soba sarmaz ise…

Başlayışından bitişine, renkli ve ahenkli oyunculuklarından ‘antika’ Türkçeyle gelen coşkun sükûduna, unutulmuşluğun ve hırpaniliğin dekorundan hatırlayışın solgun ışığına, kurgusundan hasbıhaline ve oradan da elemin doğurgan müziğine varana değin zengin mi zepzengin bir oyun Nihayet Makamı. Bir ricam var: Karanlığın çaldığı tanbur ve su perisinin söylediği şarkılar albüm oluversin. Nota solfej makam anlamam, hiçbir müziğin tekniğine inecek kadar fanatik bir dinleyici yahut amatör bir uğraşçı dahi olmadım, ama o seslerin rengine hayran kaldım. Büyüleyiciydi. Ha, sıpotifayım yok, YouTube olursa sevinirim.

Hamiş: Tanburun feryadıyla yükselen şarkılara mı yazılmıştır oyun yoksa ömürlerini imkansızlığa aldırmış Sabriye ile Şehvar’ın hikayesine mi yazılmıştır şarkılar bilmem ama Nihayet Makamı, (gece yarısından önce) Altıdan Sonra Tiyatro, izleyin derim mutlaka, kaçırmayın.

Bir Oyun, Fotoğraf 51 – Craft Tiyatro; İade-i İtibar Kırılmışlara

            ”Yönetmen Çağ Çalışkur tuşlu bir müzik aletinin

çalınmasını andıran şahane rejisiyle hayatın ritmini, heyecanını

DNA’nın yapısını keşfetmek meselesi üzerinden güzel yakalıyor.

Işıklar, zamanlamalar, oyuncuların girişleri, sesleri, akışları;

ortada çok güzel bir müzik var. Her biri ayrı ayrı seyirlik temiz oyunculukları, yerinde dekoru, nefis sahne kullanımı ve acelesiz-bol tespitli metniyle;

verdiği cevaplar kadar sordurtmayı başardıklarıyla da  

iyi bir oyun Fotoğraf 51. ”

 

 

Derin bir anlam arayışı üstüne kurulu varoluşumuzda yolumuzda bize eşlik eden farklı olduğumuza dair inancımız özgünlük ( çabalıyorsak eğer ) çabalarımız sonucunda bizi nereye kadar götürebilir? Yazmaya, çizmeye, bestelemeye, keşfetmeye. Hâsılı kelam üretme istasyonlarına uğrarız bir bakıma. Yıkmakla yaratmak arasında ince bir köprüde salınıp durduğumuz da olur: Bir sürü olasılığın birleşmesiyle tarafımızı seçeriz bilinçli yahut bilinçsiz. Vasat yahut nitelikli sonuçlara varır kimimiz. Yaratmak itkisi dünyaya doğru bizi sarmalayan bir fanus oluşturuyorsa eğer üstümüzde, büyülü ve aynı zamanda yıpratıcı bir fanustur içinde olduğumuz. Bilgi, deneyim, sezgi, şans, disiplin, hız, cesaret, zamanlama, hırs ve bilhassa yetenek. Eski olandan, orada var olan ama formunu bulmamış olandan yeni’yi çıkartmak, onu görünür ve bilinir kılmak. Gerilim eşlik eder bu yeni olacak olan her şeye. İster istemez ( her birimiz için kişisel olacak ‘hayatın anlamı’na eşitlenecek ) bütün toplamların sonucunun peşinde bir yarışın içindeyizdir aslında.

 

İşte Craft Tiyatro’nun yeni oyunu Fotoğraf 51 bu yeni’nin peşine düşmüş bilim insanlarının kendilerini yaşamın sırrını keşfetmek dedikleri bir yarışın içinde bulmalarının hikâyesi. Gerçek bir hikâye. Aynı zamanda bu bir yarışsa, yaratmaya-keşfetmeye eşlik eden bilgi, deneyim, cesaret, sezgi, yetenek vs vs vs’nin kendi başlarına yahut bir arada yeterli olup olmayacağının da sorulduğu bir hikâye. Hem itibar arayışımızın köklerinin hem de hırsızlığın saygınlığın araçlarından birine dönüşmesinin anlatısı.

 

Basit-derinlikten yoksun örneğimi mazur görün, ama şöyle bakalım: Her yeri tek katlı konutlarla dolu bir yaşam alanında artan nüfusun ihtiyaçlarını karşılamak için aklınıza dikey yapılar kurmak geliyor. Adı apartman. Bir apartman dikmek istiyorsunuz, bu fikir başkalarının da aklına geliyor, ama nasıl olacağını kimse bilmiyor ve siz ( bu kişi oyunda bilhassa Rosalind Franklin ) araştırmalarınız sonucu temelini atmaya başlıyorsunuz. Heyecanlısınız, dünyaya faydalı bir miras bırakacaksınız ve bu icat yüzyıllar boyu sizin isminizle anılacak. Ama devamını nasıl getireceğinizin bulamadığınız cevabı ve keşfi başarıyla sonlandırmak, dünyaya nam salmak adına içinizde oluşan gerilim, yardıma muhtaç olmadığınızı düşünmeniz ve biricikliğinize olan inancınızdan ötürü tek başınıza çalışmaya olan yatkınlığınız, bu yeni’yi bulmaya kendilerini adamış ve görünür olmak namına üstelik hiçbir etik de tanımayan,  hazıra konmuş olmak gibi isimlendirmelerden gocunmayacak denli iç eleştiri mekanizması huzursuzluğundan muaf ve hırsızlığa yatkın, sizden daha hırslı kişileri yaratma-keşif yarışında önünüze geçmekten alıkoyacak mıdır yani size avantaj mı sağlar yoksa yarışta bu özellikleriniz tam aksine sizin için bir zaaf belirtisi midir?

 

Sözgelimi bir başına kazanılan işler vardır, ama bazen ekip dayanışması ve çalışması da önemlidir. Değil midir? Üstünüzdeki stresi alacak, size yön verecek, çıkışsız hissedip, kaybolduğunuzda başka bir bakış açısının ışığında sizi düzlüğe çıkaracak bir başkası iyi olmaz mı? Kesin öyledir gibi bir cevap verememekle birlikte Rosalind Franklin’in bir zamanlar kendini yükselişe geçirmiş kişisel niteliklerinin bu keşif yarışında geride kalmış olmasına yol açtığını hafiften söyleyebiliriz. Ama söyleyemeyiz de, ortada bir adaletsizlik de vardır çünkü. Franklin’in bulgularına gizlice ulaşılmış, emeği çalınmıştır. Bunu nasıl çözeceğiz? Tamam, Rosalind Franklin aksidir, uyumsuzdur, kendi doğruları ve metotlarıyla bir başına çalışmaya meyillidir, ama sonuç böyle mi olmalıydı? Sahiden ‘oyunculuğu’ mu ‘öne çıkmıyordu’? Neden böyle oldu? Fotoğraf 51’in yazarı Anna Ziegler’in meziyeti de burada ortaya çıkıyor: Bilim camiasını konu edinmiş bir oyuna yakışacak biçimde diyor ki: Soru çok, ama kesin cevap yok. Oyun, Rosalind kendi kişiliğinin kurbanı mı yoksa daha hırslı başka ‘bilim adam’larının hırsızlığının mağduru mu yanıtı bize bırakıyor, ama tek kesinlik şu ki: bu bir iade-i itibar hikâyesi.

 

Oyunun ekseninde bilim insanlarının çalışma halleri, kişiliklerinin etkileri veya bir kadının ‘bilim adamları’ camiasında kendine yer eşeleme ve tutunma çabası öne çıkarılsa da, bir laboratuar ortamında değil de farklı mecralarda geçen kişisel serüvenlerimize ışık tutar biçimde üstte bahsettiğimiz kazanmak için neler gerekli sorularına da cevaplar veriyor. Yani bir denizin yüzeyi ve alt katmanları olduğu gibi Fotoğraf 51’in de katmanları var. Kazanmak istiyorsak eğer nasıl kazanırız? Kaybettik ama nasıl kaybettik? Oyunun finaline doğru Maurice Wilkins kaybettik diyince Rosalind “Hayır, kaybetmedik, dünya kazandı.” diyor. Bu gerçekten böyle midir? Onca uykusuz gecenin, onca endişenin, onca çabanın üstüne mağlup olduğumuzda gerçekten böyle iyimser olabilir miyiz? Sanmıyorum. Eğer öyleyse kaybedenin müthiş bir oyunculuğu söz konusudur ortada. Hem doğrudur hem değildir. Kayıp bireysel, kazanç toplumsal. Bir bakıma güzel, içi ısıtan da bir bakıştır bu. Rosalind’ler öyle diyorsa öyledir ve bırakalım buna inansın’lar. Hepimiz bir şeylere inanıp, onlara tutunmuyor muyuz zaten?

 

Yönetmen Çağ Çalışkur tuşlu bir müzik aletinin çalınmasını andıran şahane rejisiyle hayatın ritmini heyecanını DNA’nın yapısını keşfetmek meselesi üzerinden güzel yakalıyor. Işıklar, zamanlamalar, oyuncuların girişleri, sesleri, akışları; ortada çok güzel bir müzik var. Her biri ayrı ayrı seyirlik temiz oyunculukları, yerinde dekoru, nefis sahne kullanımı ve acelesiz-bol tespitli metniyle  iyi bir oyun Fotoğraf 51.

 

Kadro güzel ve uyumlu. Altı bilim insanı: Beş erkek, bir kadın. Funda Eryiğit, Cem Avnayim, Orçun Soytürk, Bahadır Efe, Korhan Soydan, Selahattin Paşalı. Ama şunu söylemeden geçemeyeceğim ki, özellikle Orçun Soytürk ve Selahattin Paşalı rol çalmadan başarıyla kalp çalıyorlardı. Hz. Yakup’un oğlu Yusuf’u kayırması misali ekipten diğerlerine nazaran daha ayrı sevdim onları. Buradan Afife Jale jürisine sesleniyorum: her ne ödülüyse artık o ödüllerden biri Selo Paşalı’ya verilecek!

 

Son olarak,

 

öncesinde on yıllardır mekanik düşünme ve yaşantı biçimine sahip popçu-topçu görsel kültürüyle hırpalandığımız şimdiyse Youtube çılgınlığı yahut vasat Instagram pervasızlığıyla bozguna uğratıldığımız bu dönemde Rosalind Franklin şahsında vücut bulmuş bir dünyayı geçici değil ebedi nitelikli bir anlamlandırma çabasını görmek benim gibi bir kararsız korkağı mutlu ediyor, silkelenme çağrısı yapıyor. Elbette her hayat kişiseldir, formülize edilip, birey birey reçete olarak dağıtılamaz, lakin ilham verebilir.  Belki de biyografiler bu yüzden önemlidir kim bilir. Güven, güç ve motivasyon sağlıyor olmalılar.

Biyografi özelliği taşıyan Fotoğraf 51 de, kaybettik diyen Wilson’a hayır, kaybetmedik dünya kazandı diyebilen ‘güçlü olduğu kadar, kırılgan da olan’ Rosalind’in bir kadın olarak bilim dünyasında uğradığı zorluklar, var olma çabası, yarışçı ve hırslı karakteri ile üretme aşkı, bulma arzusu bize bir şeyleri gösterdiği ve verdiği cevaplar kadar sordurtmayı başardıklarıyla da iyi bir oyun. Bir kadın bilim insanı imgesiyle aslında genel anlamda bir ‘öteki’nin, bir güçten yoksun olanın statü kazanma çabası dünyadan. Belki de bu yüzden fikriyat ve hissiyat olarak özdeşleşebilmem karakterle.

Gidin ve izleyin.

Esinlendirir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

BİR OYUN, GECE SEMPOZYUMU; BABALAR, OĞULLAR ve BİR BAŞKALDIRININ ANATOMİSİ ya da GÜÇTEN DÜŞMENİN KAFKAESK ANLATISI.

” (…) içinde onlarca doku bulunan bu metni mutlaka izleyin. Sıyırdılar mı yoksa sıyrıldılar mı siz karar verin. Gece Sempozyumu oyunu seyredende sabrı, bilgiyi ve sezgiyi de gerektiren işlenişi itibariyle yükselen kafkaesk bir senfoni. Bir başkaldırının anatomisi. Otorite’nin kâbusuna arkeolog titizliğiyle eğilmiş nefis metin, güzel reji; dopdolu sıkı bir oyun!  Kara komik sosyallikler. Bir fikriyat şöleni. ”

 

Hatırlamıyorum, üç dört yaşlarımdaymışım, hep anlatılırdı evde,  beslediğimiz civcivlerden birini ellerimle tutarken boğmuş, bir tanesini de yanmakta olan sobanın kızgın yüzeyi üstüne bırakıvermişim. Cani miydim? Kimsenin dili varmaz söylemeye, bilmiş olalım diye, hayır sadece bir bebektim.

Bebeğin gelişiminde insanlığın-, sırasıyla vahşilikten ilkelliğe, oradan da uygarlığa-, tüm hallerini görmek mümkün. Bebek, çocuk, yetişkin. Büyümenin sıçrama dinamiği. Doğma, büyüme, çürüme. İnsanlaşma. Birinden bir diğerine geçmek yeni bir yasaya uymakla ancak mümkün. Uymak olur da, uyum sağlamak kolay mı? Feragat. Sonraki uğruna öncekini baltalamak. Uyum bir bakıma travmatiktir de. Her adaptasyon bir parça yarayı da beraberinde getirirken, her yaralanış elbette bir iz bırakır. Bedenin izleri gözükür de, zihninkiler deruni. Davranışlarımızda saklıdır bu izler. Sözgelimi hırçınlığımızsa şayet söz konusu olan daha önce ket vurulmuş arzularımızdan ötürüdür hırçınlığımız. Şiddet mi? Aşamadığımız duvarlardan, yasanın boğuculuğundandır o bir bakıma. Bebek dil’e çarpa çarpa çocuk olmayı öğrenir; çocuk dilin rutinini kavrayıp buhrana kapıldığında sıkılgan bir yetişkinliğe adım atar. Başlar böylece sislerin ardındaki bitiş çizgisine varana değin huzursuzluğun kitabı alacakaranlıkta.

Sözü bağlamış olmak için: Dünya kendisini aydınlatan güneşin etrafında dönüyor. Gece Sempozyumu oyunu da bu insan oluşa her daim eşlik eden karanlık buhranın öncesi, ortası ve sonrasında döndürüyor bizi.  Oyun Güven Kıraç’ın oynadığı karakterlerden bir tanesinin kimi yabancı dillerden sözcükleri andıran fakat çoğunluğu anlamsız hırıltılar, mırıldanmalar, bağırtılar çıkarmasıyla başlıyor. Seyirci olarak biz kafkavari bir ortama düşmüş bulunuyoruz: Neredeyiz ve neden buradayız? Anne karnındaki karanlık sulardan düşmüş bebek için de dış dünya tam olarak bu.  Bir’e aitken,  henüz bir yahut ayrı olduğunu dahi bilmezken, iki’deki bir olmak. Düşmek rahimden.

Bebeğin ilk evresi vahşilik dedik, bir nevi hayvan oluş karşımızda serilmekte olan. Sahne bir havuzu, bir ringi, bir beşiği andırıyor. Seyirci de bu bebek-adam-hayvanın iletişim ‘çabası’nı anlamlandırmaya çalışan. Sonra bir kadın çıkageliyor (Derya Alabora); sözcükler düşünüşümüzü ve davranışımızı belirler, uygarlığın inceliğidir bu: Bir kadın, aynı zamanda bir ‘hanımefendi.’ Güven Kıraç’ın karakteri başka bir karakter olan uşağa dönüşüyor onun gelişiyle. O kadın bir anne de. Sonra oğul çıkageliyor. Remi. Anne oğul sohbetlerinden anlaşılıyor ki: Oğul sitemkar, anne talepkâr. Babadan hoşnut değil oğul; yasa koyucuya karşı mahçup, fakat öfkeli. Kanayıp duruyor hafızası: “Yapma oğlum, etme oğlum; keserim bak pipini!” Neden talepkâr peki anne? Öğreniyoruz ki bu oğul birinci oğul, fakat anneyi tatmin etmiyor, oğul istenilen karşısında gönülsüz. Babaya karşı diğer oğlu havuza sürüyor anne. Marcel. İttifak arayışı. Onu da manipüle edemiyor ve böylece üçüncü oğul ringe düşüyor. İşte annenin en sevdiği evlat, evin pek bir sorumluluğu olmayan, çoğu eksiklik yahut hatalarına rağmen daha çok sevilip, kayırılan en küçük oğlu. Bütün dile gelmemiş mümkün hayal kırıklıklarına rağmen tutunulabilen son umut. İçinde önceki evlatlara nazaran henüz yanlışlanmamış vaatler bulunan Şarl.

Sahi nedir bu annelerin erkek evlatlarını savaşçılaştırma çabası? Gece Sempozyumu bize bastırılanın tekrar hem de daha beter haliyle yaşamda vücut buluşunu anlatıyor. Üstelik bunu Oidipus kompleksini alıp, fakat orijinal tragedyasına has kehanete sığınma çekingenliğine kaçmadan, kehanetin tam üstüne  üstüne bilinçli olarak giderek yapıyor.  Yazar  ( Eric de Volder ) öfkeli riyakârlığa ve haykırmış tüm arka bahçeleri. Söylenemeyenler dile geliyor; hayatta anormal sayılan normal kılınıyor. Ve tüm bunlar gerek metnin kuvveti gerek yönetmenin ( Mesut Arslan ) sahneleme biçiminden ötürü başarıyla sergileniyor. Annenin hayatta kalma mücadelesinde güçten düşmüş babaya karşı ( veya babanın yerine ) standartlarını korumak, mümkünse daha da arttırmak, yani gizil iktidarını sağlama almak için oğullarını meydana sürme çabası. Ve bu çaba esnasında yetişkin oğullarda görünürleşmeye başlayan bebeklik ve çocukluk evresinden hatıra hınç. O eski ‘bir’liğe duyulan arkaik özlem. Annenin yeni gözdesi olabilmek ya da olamamak. Bir havuz, yarış; bir beşik, engel; bir ring, dövüş. Savaş; kes, parçala. Yeter ki güçlü kal!

Ortada kuvvetli bir metin var ve her metin okuru kadar ayrı ayrı anlama sahiptir. Durduğum yerden okuduğum bu oyunun başat anlamıysa bende şu oldu:

Kadınlar talepkâr dedik de erkekler çıkardan muaf ve masum mu? Değil elbette, erkeklerin de kah üremek kah güçlü görünmek kah arzu nesnesi olmak gibi türlü türlü amaçları var ve bu uğurda ya galip ya ziyan oldukları bir mücadeleleri. Biyolojik formasyonumuza yahut psikolojik dinamiklerimizin derin tahlillerine girmek bu yazının esas niyeti değil. Ama bununla birlikte kısaca oyunun her iki cinsiyet penceresinden de bakarak, dikeyde bir konumlanmayla kuş bakışı modern çekirdek aile ahvalimizi son derece iyi tahlil ettiğini belirtmeliyim. Mesut Aslan’ın etkili rejisi Herman Hesse’nin aforizmasında olduğu gibi bize “Başka nedenler bahane edilse de hayatta yapılan şeylerden pek çoğu kadınlar için yapılır”ı ince ince gösteriyor. Kadim bir yarış ve oluş’tur dünyadaki. Herkesin baktığı yöne bakmayan ya sıyrılır ya sıyırır. Güzelce sıyırmış bir yazarın sımsıkı ve ‘çok katmanlı’ oyunuyla karşı karşıyayız. Gece Sempozyumu babaya karşı erkek kardeşler ittifakı hikâyesiyle ( veya bir babanın yani otoritenin yok edilme kâbusu hikayesi de diyebiliriz- bunu en sonda biraz ayrıntılandırdım ) bizi medeni vahşete çağırıyor. Demlenmiş isyan devrimini başarabilecek mi? Başaracaksa bu nasıl olacak: Kanlı mı kansız mı? Soru çok, cevaplar uzun. Ama temel olarak oyun yaşamın ve sosyal ilişkilerin ardında saklı cinsel dinamik ile faydacı iklimi gayet güzel resmetmiş. Günlük hayatımızda dilde sembolik olarak karşılık bulan çoğu şey burada çokluk gerçek anlamıyla yazılmış. Sözgelimi hemen hemen hiçbir ‘anne’ babayı öldürmekten bahsetmez, ama bir evladın babanın işlerinin sorumluluğunu alması istenmesinin tek anlamı sembolik olarak ‘babayı öldürmek’tir. Baba öldü, yaşasın yeni baba! Hasılı kelam halının altındakileri halının üstüne çıkararak ortalığı cevaplaması ‘ilkel bir cesaret’ isteyen sorular dumanına boğmuş… Sevilesi arsız yazar! (Belki de metinden kaynaklıdır, orijinal metni okumadığım için bilemiyorum) – birbirleriyle uyum açısından- oyunculukları zamanla daha da oturacaktır, prömiyerdi, fakat telaşsız usulca açılan ve içinde onlarca doku bulunan bu metni mutlaka izleyin. Sıyırdılar mı yoksa sıyrıldılar mı siz karar verin. Gece Sempozyumu seyredende sabrı, bilgiyi ve sezgiyi de gerektiren işlenişi itibariyle yükselen kafkaesk bir senfoni. Bir başkaldırının anatomisi. Otorite’nin kâbusuna arkeolog titizliğiyle eğilmiş nefis metin, güzel reji; dopdolu sıkı bir oyun! Kara komik sosyallikler. Bir fikriyat şöleni.

Not: Hele ilkel kabile ayinlerini andıran içeriğini vermeyeyim bir sahnesi vardı ki muhteşem. Ses, ışık ve beden böylesi güzel birliktelik oluşturamaz! Bütün ekibe teşekkürler.

 

Oyuna Dair Üşengeçlikten Ötürü Yarım Bırakılmış, İşbu Metne Bağlanmamış Diğer Bazı Önemli Notlar:

Not 1: Güven Kıraç üç karakteri oynuyor. Bir: En baştaki hayvani iniltilerin sahibi. İki: Uşak. Üç: Baba. ‘Bir Üç ile gerçek, İki Üç ile sembolik olarak bağlı. Detayla…’

Tercih yazarın mı yoksa yönetmenin midir bilmiyorum fakat muhteşem bir karar olduğu su götürmez. Çün üçünü de aynı kişinin oynaması bizi şuna götürüyor: Baba hem hizmetçi hem avcı hem tahtından edilecek efendi. Bizim gibi kültürlerde ortalama bir erkeğin hayatı boyunca yaşayıp, içinde barındırdığı tüm haller. Efendi bir bakıma köledir de. Halef selefin içini kemiren bir kurttur; nasıl ki yaşam ölümle bir, statüko da sarsılma endişesiyle göbekten bağlı olduğundan bir gün yerinden edilme korkusu o gün yerinden hiç edilmeme arzusuyla efendi’yi kudretinin sınırlarını zorlamaya götürür. Fakat o gün elbette gelecektir. Bunun nasıl olacağını yani kanlı mı yoksa kansız mı bize şartlar gösterecek.

Babaya karşı kardeşler ittifakı. Ya da Babanın kabusu, otorite korkusu. Yerinden sürülme, tahtından edilme. Hakimiyet kaybı. Oyunun ana hikayesi aslında bu. Evet, babanın kabusu. Çünkü oyunun sonunda oğullar birer bebek gibi uyurlarken, Güven Kıraç diriliyor ve anlıyoruz ki ticari işleri sarpa sarmış. Yani çemberi geri geri kat ettiğimizde en başta olan tıpkı Kafka’nın Dönüşüm’ romanında Gregor Samsa’nın kendisini böcek olarak bulması gibi. Hayvansı bir varlık olarak başlıyor karakter. İniltiler, anlamsız sesler… İletişim kuramama. Bu sahne beş on dakika sürüyor nerdeyse.. Buradan bakınca da metne… bu muhteşem bir şey. Evet. İşle bunu yazıya.

 

Not 2: Civciv, bebeklik boğma, soba üstü ile başla.

Hayvanlaşmış olarak başlama. Kafkaesk atmosfer. Neredeyiz? Neden buradayız? Dünya. Bok çukuru!

Not 3: Kadınlar böyle kontrolcü ve güç düşkünü de, erkekler neci ve neden böyle edilgenler? Statü kaygısı ve cinsel düşkünlük. Yahut da sözün kısası her iki cins de bir biyolojik formasyon getirisinden muzdarip işte. Kurcala ya da bırak…

 

Not 4: Makaralar topaçlar kah eğlendiriyor kah gürültüyle imtihan ediyor kah işlevsel bir araca dönüyor kah da tedirgin ediyor. Yaratı ve yıkım arasında ince bir tel. Oyun oynama isteği ve akıp giden zaman. Topaçlar döndükçe dönüyor başımız fikirlerimiz, arzularımız ve de heveslerimizden.

Oturma düzenindeki normal sandalyeler ve sahne ortasındaki oturması zor tabureler üzerine de birkaç kelam… Oyunda ana temalarından birini ‘yerinden edilme, kontrolü veya gücü kaybetme korkusu’ diye sayarsak tabureler anlam kazanıyor.. Sürekli bir kontrol gerektiriyor yani orada oturup oyun seyretmek.. Tabureden düşmemek gerekiyor. İktidarı kaybetmemek lazım. Düşersen gülünç olur, önemsizleşirsin. Bir baba’nın yani bir liderin de temelde karizmayı çizdirmemesi lazım. Çizdirirse biter yahut son başlamıştır demektir.. Hep dik duracaksın yani, sağlam kalacaksın, hayatta da öyle işte o taburelerdeki gibiyiz.. Endişe. Endişe. Endişe. Kıps.

 

Not 5: Oyun usul usul açılıyor. Başta sıkıcı gelebilecek olan, oyun bittiğinde bir bütün içinde ele alınırsa yerinde, doğru ve etkili duruyor.

Not 6: Metindeki tekrarlar çokluk gündelik hayat konuşmalarının yavanlığı, lüzumsuzluğu ve samimiyetsizliği eleştirisi. İçimizde derin bir kayıtsız uyuyor olmasına rağmen bir başkasına nasılsın deriz, o bir başkası olarak da Evren’in en karamsarı içimizde yaşamıyormuş gibi iyiyim deriz.  Günaydın, iyi akşamlar, iyi geveler, Günaydın, iyi akşamlar, iyi geceler. Nasılsın? İyiyim. Nasılsın? İyiyim. Nasılsın? İyiyim. Bu milyonlarca kere genellikle hiçbir değişime sebebiyet vermeden tekrar eder durur, hiç durmayacakmışçasına dönen topaçlar gibi. Bir zaman gelir birisi halimizi hatrımızı sorsun isteriz, sorulmaz. Bir zaman gelir birisi hatrımızı sorar, tersleriz. Arzu, arzulanan ve arzulayan denklemi. İlki kendimizi, ikincisi karşımızdakini yıkar.

Not 7: Yazar bizi hayvan-bebek hal ile karşılayıp boklar içine sürüyor demiştik. Nurdan Gürbilek’in ‘Benden Önce Bir Başkası’ kitabından alıntıyla Dostoyevski’de böcek olmak isteyen adamlar Kafka’da böcek olarak başlamışlardır. Gece Sempozyumunda hayvanlıklarından, biyolojilerinden kaçan adamlar da bok içinde başlayıp kan içinde bitirmişlerdir. Kanun öncesi dönemden kanunu aşmaya doğru. Bir isyan kendi kanunu yazabilirse devrim olur. Sempozyum devrime yürüyen oğulların da hikayesi bir bakıma. Babaya karşı.

Not 8: Derya Alabora anne karakterinin çocuklarını babaya karşı ‘aile’nin bekası adına sorumluluk almaları için kışkırtması, fakat ortaya çıkan sonuçtansa memnun olmaması güzel bir nokta. ‘tamam öldürdünüz de, kesmek biçmek ne yani’ halleri. İsyan vahşileştirir, hınç patlar, en başta olan en sonda yine olur: hayvanlar alemi. Canilik içte, fırsatını bulursa parlıyor. Ortada yasa yoksa, daha doğrusu oyun üzerinden söylersek yasayı sağlayan yok olursa öyleyse tüm yıkıcı arzular serbest. Ceza yoksa şölen var. Kan ve kemik şöleni.

 

KÜNYE

Ortak Yapımcılar: İstanbul Tiyatro Festivali, Koninklijke Vlaamse Schouwburg-Brussel & Platform 0090 
Kavramsal Çerçeve ve Yöneten: Mesut Arslan
Yazan: Eric De Volder
Çeviren: Şaban Ol
Topaçlar ve Arena: Lawrence Malstaf 
Dramaturji: Ata Ünal
Sahne Tasarımı: Lawrence Malstaf & Meryem Bayram
Oynayanlar: Güven Kıraç, Derya Alabora, Serhat Kılıç, Mert Fırat / Ersin Umut Güler, Yaşar Bayram Gül, Pervin Bağdat
Işık Tasarımı: Jan Maertens
Müzikler ve Müzik Tavsiyesi: Eric Thielemans
Ses: Stijn Demeulenaere
Kostüm: Johanna Trudzinski

Bir Oyun, Yalnızlar Kulübü – B Planı; Biz Tek, O Hepimiz !

”Renkleri, çelişkileri ve maskeleri.  Gösterdikleri göster(e)medikleri, görülenler görül(e)meyenler. Ambalajını zorlayan doğrular, makyaj yetmeyen yalanlar. Kan kaybediyoruz, iyileşme arzumuz öyle fazla ki, nasıl da açız hakikate ve hakikat ona vakıf olduğunu iddia edenin elinde nasıl da oyun hamuru. Eğilip, bükülen. Yazar acele etmeden, ince ince resmetmiş tüm bu ahvali.”

okurken çalsın bu şarkısı

Çenemiz durmaz; afili laflarımız ile beylik ahkamlarımız asla eksik olmaz. Oysa söylemek istediklerimiz dağ olmuştur da, o dağ içimizin okyanus diplerinde kaybolup gitmiştir çoğu zaman. Kendimizin dahi ne bu deruni maviden ne de ardındaki yükseltiden haberi yoktur artık. Unutmuş, halının altına süpürmüş ve olay mahalinden uzaklaşıp, gitmişizdir. 

İnsan haykırmak isteyendir. Giderilmemiş hesaplar bir gün değil, her gün gelir bizi tırmalar. Ruhumuz içine usta işi rengarenk bir resim işli camdı da evvel, bu cam binbir parçaya ayrılıp, dağılmış uyumsuz bir çöptür şimdi. Parçaları birleştirmek zahmetli, dönüş yolunu bilmemek kederli, bütünlükten mahrum olmaksa acı. Değil mi ki öfkemiz bu yüzden yakıcı, kabarık ve anlaşılmaz. 

Öyle arsızdır ki ‘önce’ye duyulan özlem, sonradan olunan’ın kıymetini hakkı ve yoğunluğuyla yaşamayı değil de, olunmakta olanın muhtemel kaybına duyulan kaygıyı derinleştirir durur. Klişedir: Hayatın ritmi bozulur ve ‘an’ kaçar. Ahh şu ‘yeni’yi fay hattı üzerine kurulu bir binaya dönüştüren ‘eski’den kaynaklı kapanmamış çatlaklar. Mış gibi bağlanmalar, tekinsiz varoluşlar! Sevilmemekten ürker, terk edilmekten ödümüz patlar. Suçluluk hissi mi, o bizi mahveder. Neden böyle olur? Bir cevabımız yoktur ekseriyetle. Cevabımız vardır da, içimizdeki okyanuslar onları baskıladığından bilemez ve konuşamayız. Gözyaşları da işte tam olarak budur, dile gelemeyenler göz pınarlarıyla ifadesini bulur. Biz insan, söyleyemediklerimiziz. 

Sesimizi yükselttiğimiz yerler, sesimizi alçaltıp kuyruğumuzu sıkıştırdığımız yerlerin çokluğundan gelir. Zihnimizde çalkananlar dil, diş ve dudağa ulaşmak için boğazımıza gelir, gelirler ama orada düğümleniverirler. Düğümlenenlerse birike birike bir toparlak zehir olur da, gider kalbimize sıkışır. Kalp bu, ne kadar dayanır? 

B Planı’nın üretkenliğine kurban, kıskandığım yerli ve milli yazarı Sami Berat Marçalı’nın yazıp, yönettiği oyunu Yalnızlar Klubü tam da o kalbin sıkıştığı andan konuşuyor. Oyun bir kişisel gelişim kursunun on haftalık sürecine odaklanarak, eğitimcisi ve katılımcılarının kamuya özel resmî hikayeleri üzerinden kendilerine problem yaratan kamu dışı gayriresmî tarihlerini şeffaflık ve dürüstlük şiarıyla açığa çıkararak (ki bazen bu şiara ters düşülüp çıkarılmayarak ) bize neşe, keder ve yüzleşme imkanı sunuyor. Yaramaz Emel’in evlilikte boğulma hissi, silik Buse’nin seçilen olmama öfkesi, kederli Mehmet’in suçluluk duygusu, cool Nazım’ın hata yapma endişesi, agresif Kerem’in terk edilme ürküsü ve (bilge değil) bilgiç Demet’in (kolektifte saklı ben, ‘yardım etme’de gizli tiranlık) kendi yalnızlığını toplumsallaştırma arzusu. Hangimiz onlardan biri veya birkaçı değiliz ki? Birbirimizde saklıyız biz insanlar her birimiz.

Renkleri, çelişkileri ve maskeleri.  Gösterdikleri göster(e)medikleri, görülenler görül(e)meyenler. Ambalajını zorlayan doğrular, makyaj yetmeyen yalanlar. Kan kaybediyoruz, iyileşme arzumuz öyle fazla ki, nasıl da açız hakikate ve hakikat ona vakıf olduğunu iddia edenin elinde nasıl da oyun hamuru. Eğilip, bükülen. Yazar acele etmeden, ince ince resmetmiş tüm bu ahvali.

Oyunun “hayat, ritmini bul!” diyen eğitimcisi Demet mesela vahiy gelmiş bir peygamber gibi dolaşır ve verirken vaazlarını kalesinde, tüm coşkulu tavırlarına rağmen öyle mekanik ve hissiz ki, on hafta – yani dile kolay yetmiş gün boyunca- çabucak geçmiyor-geçemiyor ayetleri hayat yolunda müritleri olmuş biçarelere. Emel yaşadığı yalandan yine kendi yollarıyla kurtuluyor; Kerem kurtulamadığı terk edilmişliğinin hıncını misillemeler ile bastırıyor;  Mehmet sanki canlandırma yoluyla suçundan arınıyor gibi, ama o da gibi, çün akıbeti bilmiyoruz; Buse çekingenliğini atıyor üzerinden lakin bu sefer de kırıcılığa meylediyor, yani balans tutmuyor; Nazım, bir diş ona geçmiyor sanki, programın sahibi Demet’in kıramadığı ceviz, kıramadığı için de belki mercimeği fırına verdiği. Bu da bilgiç vaizin kendi yarası belki de: Duvarı aşmak isteği. Hükmetmek saplantısı: Sözle geçilemeyerek cazibesi artan duvarın ardına hükmetmek. Onca dürüstlük ve şeffaflık söylevine rağmen etik sınırları ihlal ederek, katılımcısıyla gruptan gizli sırlar biriktirmek.. Oldu mu? Olmadı. Ama kim kime yedirirse meydanı burası. Ya tutarsa?

Hadi karamsar değil de, iyimser olalım. Basmakalıp lafları ve beylik ahkamlarıyla geçti ve şifa oldu diyelim vahiyleri. Ama gerçek şu: Tüm söyledikleri kendine telkindi aslında. Şöyle ki: Mürit yaralıdır, aciz ve muhtaç. Vaiz o çaresizi bulur da, vaizin çaresi nerde? Mürit yeter mi, yetmiyor işte. Hepimiz birbirimizin aynasıyız. Ben toplumda, toplum bende saklı. Kendimizi bir yana dünyayı bir yana koyunca unutuyoruz. Bağır bağır yargıladıklarımız yapmaktan sıkıldığımızı yapabilenler; kıskanıp sinsi dediklerimiz esasında arzu ettiklerimize ulaşabilenler. Sitem ettiğimiz  kişi çoğu zaman sevgisini istediğimiz. Hepimiz en azından bir çift kulak bir çift bakış istiyoruz üzerimizde gezinen. Vahiylerin kesilmesi, harbi muhabbetlerin başlaması ümidiyle bindik bir alamete gideyoz kıyamete; kimi kişisel geliştiriyor kimi yaşam koçu kimi nefes verip şifa dağıtıyor, muazzam bir ticarettir akıyor…

Peki biz izleyenler neredeyiz? Önümüzde derdi olan bir metin canlandırılıyor da, oluverenler kıyımızdan geçip gidiyor mu? Yüzleşme denilince işin içine seyirci girmez mi? Metnin de bir biçimde gündeme getirdiği yetersizlik veya değersizlik hisleri, kontrol edemediğimiz öfke, baskı altında tuttuğumuz arzular, söylemekten imtina ettiğimiz hakikatler, kırıcı olmak istemezken suskunlukla incitmeler ya da birini hiç incitmek istemediğimizden şişen kendi karınlarımızla biz tabii ki etkileniyor, empati çemberinde turlar atıveriyoruz. Üstelik bu etkileşim oturma düzeninin ve ( süprizcik olsun) bazı ufak kağıtsal dokunuşların etkisiyle iyice artıyor, yani seyirci yüzleşmenin kıyısında elbette. Her an suya itilme beklentisi (veya endişesiyle). Sözgelimi sadece beğeni dile getirmeme değil de, bu yazıyı yazmama da vesile oluyorsa, oyunun bir kuvveti ve bu kuvvetin de beni tetiklemesiyle ( derinliği, yoğunluğu kişiden kişiye değişir) değerli olduğuna emin olduğum bir yüzleşme söz konusudur. 

Hasılı kelam ısındıkça daha da oturacak iyi oyunculukları, isviçre çakısı dekoru, sade-akıcı anlatımı, müstehzi tespitleri, dokunaklı  mizahı ve sanırım dünyada son iki insan kalana değin daima ‘hem güncel hem retro olacak’ temas ettiği konularıyla Yalnızlar Klubü yalnızca bu sene değil, tüm zamanlar için tatlı ve sıcak bir oyun. İzleyin!

 

– kapak resmi: marianne von werefkin